“Vàng ròng” giữa đại ngàn và giấc mơ đổi đời nơi sườn Tây Yên Tử

Từ cây rừng thành “cây vàng”

Vào những năm đầu thế ky 21, khi người dân địa phương vô tình phát hiện loài cây thân gỗ lạ có hoa vàng óng ánh mọc rải rác trong rừng Tây Yên Tử, ít ai ngờ rằng nó lại là “kho báu” của đại ngàn. Ban đầu, trà hoa vàng chỉ là thứ cây dại, không ai quan tâm. Cho đến khi các thương nhân từ Trung Quốc tìm đến thu mua với giá cao, tiềm năng của loài cây này mới dần được hé lộ.

Nhận thấy sự quý hiếm và nguy cơ tuyệt chủng trà hoa vàng vì bị khai thác bừa bãi, ông Nguyễn Văn Lựu – nông dân ở xã Trường Sơn, huyện Lục Nam (tỉnh Bắc Giang cũ) – đã thử đưa những cành trà từ rừng về vườn nhà trồng. Không có kỹ thuật, không tài liệu hướng dẫn, ông mày mò chăm sóc từng gốc cây bằng tất cả sự kiên nhẫn và niềm tin. Dần dần, những cây trà bén rễ, lớn lên và ra hoa. Từ vài gốc trà đầu tiên, ông Lựu mở rộng thành cả vườn, rồi truyền kinh nghiệm cho bà con lối xóm cùng trồng. Cây trà hoa vàng bắt đầu hồi sinh ngay trên chính vùng đất từng chứng kiến sự mai một của nó.

Khi giá trị của trà hoa vàng ngày càng được khẳng định, chính quyền tỉnh Bắc Giang (cũ) đã nhanh chóng vào cuộc. Năm 2017, Dự án Nghiên cứu bảo tồn và phát triển cây trà hoa vàng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang được Viện Nghiên cứu và Phát triển vùng triển khai. Mục tiêu là tìm ra giống tốt, hoàn thiện quy trình trồng trọt, và nhân rộng mô hình sản xuất tại các huyện Lục Nam, Sơn Động.

Ngành nông nghiệp tỉnh cũng tích cực hỗ trợ các HTX và hộ dân tiếp cận công nghệ hiện đại – từ máy sấy hoa, máy đóng gói trà cho tới kỹ thuật chăm sóc hữu cơ. Đặc biệt, vào tháng 3/2025, Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang cũ đã ký Quyết định 467/QĐ-UBND, hỗ trợ 60 triệu đồng cho sản phẩm OCOP 4 sao “trà hoa vàng” của HTX Dược liệu công nghệ cao Trường Sơn – một bước tiến khẳng định tiềm năng phát triển bền vững của loại cây dược liệu quý này.

Trà hoa vàng không chỉ thu hút nhờ sắc hoa vàng óng và hương thơm nhẹ nhàng lan tỏa từ tháng 11 đến tháng 3 hàng năm. Giá trị thực sự của nó nằm ở những hoạt chất quý ẩn chứa bên trong từng cánh hoa. Theo các nghiên cứu của Trường Đại học Y Dược TP.HCM, trà hoa vàng chứa hơn 400 hợp chất có lợi như flavonoid, saponin, polyphenol – giúp chống oxy hóa, giảm viêm, hỗ trợ phòng ngừa ung thư và tăng cường miễn dịch. Chị Nguyễn Thị Trà – Giám đốc kinh doanh của HTX Dược liệu công nghệ cao Trường Sơn – khẳng định: “Đây không chỉ đơn thuần là trà mà còn là thuốc quý. Chính vì thế, chúng tôi luôn chọn lọc kỹ lưỡng từng bông hoa, hái đúng lúc nở to nhất, rồi sấy bằng công nghệ hiện đại để giữ trọn dược tính”.

Một cây, đổi cả cuộc đời

Đến nay, tại Bắc Ninh, diện tích trà hoa vàng đã được mở rộng khắp các xã Tây Yên Tử, Trường Sơn, Sơn Động, ước đạt cả trăm ha. Cây trà hoa vàng thường trồng xen trong các vườn cây ăn quả do cây thích hợp với khí hậu mát, đất chua và đặc biệt cần bóng râm.

Chị Nguyễn Thị Trà - một người có kinh nghiệm trồng trà hoa vàng chia sẻ: Để nhân giống thì giâm cành là tốt nhất. Sau khi giâm, các cây được ươm trong vườn ươm rồi mới trồng ra đất. Nước thì tưới đều, phân phải dùng loại hữu cơ. Khi cây lớn phải cắt tỉa cành thường xuyên để tránh sâu bệnh. Khi thu hoạch cũng cần hết sức tỉ mỉ. Phải chọn lúc hoa nở to nhất, còn lá phải hái khi còn non thì mới giữ được tinh chất của cây.

Trà hoa vàng giờ đây không chỉ là cây trồng, mà đã trở thành sinh kế vững chắc cho nhiều hộ gia đình. Thay vì chỉ trông vào nguồn trợ cấp để trông coi bảo vệ rừng thì nay việc trồng xen canh cây trà hoa vàng giúp người dân có nguồn thu ổn định. Với giá bán từ 3–5 triệu đồng/kg trong nước, và có thể lên đến 10 triệu đồng/kg khi xuất sang Trung Quốc, cây trà này mang lại lợi nhuận ước tính khoảng 250 triệu đồng/ha/năm.

Chị Lan – một thành viên HTX Trường Sơn – xúc động chia sẻ: “Nhờ cây trà, con gái tôi mới có cơ hội học đại học. Chưa bao giờ tôi nghĩ mình sẽ có thu nhập ổn định mà không phải xa quê”.

HTX Trường Sơn hiện tạo việc làm thường xuyên cho 20 lao động với thu nhập ổn định 6 triệu đồng/người/tháng, đồng thời liên kết hơn 20 hộ dân canh tác trên tổng diện tích hơn 40ha. Mô hình trồng trà kết hợp bảo vệ rừng không chỉ giúp người dân thoát nghèo mà còn gìn giữ hệ sinh thái quý giá.

Hiện mô hình trồng trà hoa vàng đang được nhân rộng. Tỉnh Bắc Ninh đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ phát triển 500ha trà hoa vàng, đưa vùng đất này trở thành trung tâm sản xuất trà hoa vàng lớn nhất cả nước. Tỉnh cũng đang đẩy mạnh nghiên cứu giống, chuyển giao kỹ thuật, xây dựng hệ thống hạ tầng và đặc biệt là mở rộng thị trường tiêu thụ – từ các sàn thương mại điện tử như Shopee, Lazada cho tới xuất khẩu chính ngạch.

Trà hoa vàng – loài cây tưởng chừng bị lãng quên giữa rừng sâu, đã giúp đổi đời cho hàng trăm hộ dân. Giữa bối cảnh nông nghiệp Việt Nam đang tìm hướng đi bền vững, Trà hoa vàng không chỉ là mô hình kinh tế hiệu quả, mà còn là minh chứng sống động cho giá trị của tri thức địa phương, của sự kiên trì và tinh thần đổi mới sáng tạo ở những người nông dân chân chất.