Vướng mắc pháp lý "tréo ngoe": Mẹ chưa ly hôn chồng cũ, con (có ADN với cha ruột) không được khai sinh

Cháu muốn đến trường

Chồng chết mấy chục năm nay, nên bà Hoa một mình nuôi hai đứa con trong căn nhà nhỏ ở phường Vinh Lộc, tỉnh Nghệ An. Đến một ngày cuối năm 2018, đứa con trai hơn 20 tuổi của bà, dắt về nhà một cô gái đang mang bụng bầu. Sau ba năm chung sống không hôn thú, người con dâu sinh ra hai đứa trẻ, rồi bỏ đi đâu biệt tích. Mấy tháng sau, thằng con trai của bà cũng lang bạt mất dạng. Vậy là bà Hoa phải nuôi hai đứa cháu nhỏ thay cho bố mẹ chúng, bắt đầu hành trình dài làm giấy khai sinh cho hai đứa cháu.

Bà Hoa đến UBND phường Hưng Lộc, Tp Vinh (cũ), nhưng họ từ chối đăng ký khai sinh cho các cháu bà. Bởi vì bố mẹ chúng chung sống với nhau không đăng ký kết hôn. Con dâu bà Hoa vẫn bặt vô âm tín. Còn hai đứa cháu đã bước vào tuổi đến trường. Nhưng không có trường nào nhận các cháu vào học.

Người ta lại hướng dẫn bà Hoa làm xét nghiệm ADN cho các cháu, để có cơ sở khai sinh. Ngày có kết luận ADN, bà Hoa tất tả làm hồ sơ xin khai sinh, tiếp tục nộp vào UBND phường Hưng Lộc (cũ). Và rồi giấy khai sinh cho hai đứa cháu một lần nữa bị từ chối. Con trai bà Hoa không thể được công nhận là cha của hai đứa trẻ, dù đã có kết luận ADN. Vì qua xác minh, thì: Trước khi về chung sống với con trai bà, người “con dâu” đang là vợ hợp pháp, có đăng ký kết hôn với người đàn ông khác ở một tỉnh phía nam. Con trai bà Hoa muốn khai nhận là cha của hai đứa trẻ, thì phải được người chồng hợp pháp của “con dâu” bà đồng ý và cho phép.

Rồi có người hướng dẫn bà Hoa làm đơn, gửi đến Toà án thành phố Vinh (cũ) đề nghị “Xác nhận cha cho con”. Thế nhưng sau một tháng gửi đơn, Toà án ban hành “Quyết định đình chỉ vụ án” với lý do: Không tìm được người chồng hợp pháp của mẹ hai đứa trẻ… Vậy là con đường xác nhận công dân cho hai đứa cháu của bà Hoa lại rơi vào ngõ cụt… Trong khi đó, ngày khai giảng năm học mới đã bắt đầu.

Hàng ngày, hai đứa trẻ chỉ biết quanh quẩn chơi ở sân nhà. Đôi mắt ngơ ngác nhìn theo các bạn cùng xóm, mặc đồng phục ríu rít đi đến trường. Lúc đó bà chỉ biết im lặng quay mặt đi. Bởi đi làm thuê như bà, sao có đủ điều kiện cho các cháu học ở trường tư được.

Cũng có hoàn cảnh như bà Hoa, vợ chồng anh Hùng ở khu Công nghiệp Vsip (Hưng Tây, Nghệ An) cũng tương tự. Anh Hùng nhận nuôi một bé gái mới sinh được mười ngày tuổi. Đến nay cháu bé đã được 4 tuổi, nhưng vẫn không được cấp giấy khai sinh. Vợ chồng anh Hùng đã làm nhiều cách, nhưng tờ giấy khai sinh của cháu bé vẫn là niềm mơ ước. Anh cho biết: UBND xã yêu cầu phải có “Giấy cho - nhận con nuôi” có chữ ký của người mẹ ruột và xác nhận chính quyền địa phương nơi người mẹ cư trú. Nhưng điều này là không thể. Bởi cháu bé, là hệ quả của mối tình vụng trộm. Vì giấu chồng, nên người mẹ đã giao đứa bé mới sinh cho vợ chồng anh Hùng. Cả ba người không biết quy định pháp luật về “Cho và nhận con nuôi”. Thế nên, giữa họ chỉ có một tờ “Giấy cho con” viết tay nguệch ngoạc làm hành trang vào đời cho cháu bé. Hiện, người mẹ đó đã về quê chồng ở Tây Nguyên. Nên chưa biết đến bao giờ, đứa trẻ của vợ chồng anh Hùng được cấp giấy khai sinh.

Rất may cho bà Hoa, Cô Hiệu Trưởng trường Hưng Lộc đã biết chuyện, thương cảm cho hoàn cảnh của bà, nên nhận cháu lớn (tên T) vào học lớp 1, trường Hưng Lộc (phường Vinh lộc), năm học 2025- 2026. Dù được học, ăn uống và sinh hoạt như các cháu khác trong lớp, nhưng cháu T hoàn toàn “vô hình”, không có tên trong danh sách, hệ thống giáo dục. Thẻ bảo hiểm y tế học sinh cháu cũng không có. Còn anh Hùng thì kém may mắn, không có người có trách nhiệm nào thấu hiểu. Nên con của anh, không được tiếp cận hệ thống trường công lập.

Quy định của luật và trách nhiệm thực thi

Sau khi bị Toà án đình chỉ vụ án, bà Hoa liều nhờ người đưa hồ sơ đến Sở Tư pháp tỉnh Nghệ An. Một người có trách nhiệm ở Sở Tư pháp khi tiếp nhận vụ việc, đã hướng dẫn bà quay về địa phương nơi cư trú, để xin cấp giấy khai sinh cho hai đứa cháu. Bà Hoa đi cùng với con trai - cha của hai đứa trẻ đến UBND phường Vinh Lộcv, tỉnh Nghệ An (sau sáp nhập). Cán bộ tư pháp phường nhận hồ sơ, nói: “Phải xin hướng dẫn chuyên môn của Sở Tư pháp Nghệ An, sẽ thông báo khi có kết quả”. Thế nhưng đã hơn hai tháng chờ đợi, “thông báo” và “hướng dẫn” cấp giấy khai sinh cho hai đứa trẻ của Sở, vẫn vô âm tín. Bà Hoa đành phải tiếp tục chờ đợi.

“Bộ luật Dân sự”, “Luật Trẻ em” hiện hành đều quy định rất rõ: “Mọi cá nhân sinh ra có quyền được khai sinh và có quốc tịch”, “Trẻ em có quyền được khai sinh, khai tử, có họ, tên, quốc tịch, được xác định cha, mẹ, dân tộc, giới tính theo quy định của pháp luật”. Còn “Luật Hộ tịch” cũng ghi: “Trong trường hợp chưa xác định được cha, mẹ, cơ quan hộ tịch vẫn phải đăng ký khai sinh bình thường cho trẻ, chỉ ghi thông tin của người mẹ (hoặc người cha nếu có căn cứ xác định)…”. Như vậy, việc từ chối đăng ký khai sinh cho trẻ là xâm phạm nghiêm trọng quyền cơ bản của trẻ em. Thế nhưng, những đứa trẻ cháu bà Hoa ở phường Vinh Lộc, Nghệ An (mới) và con anh Hùng ở khu công nghiệp Vsip vẫn “vô hình” trong hệ thống hành chính quốc gia. Các cháu chưa được công nhận là công dân Việt Nam, không được đến trường, không có thẻ bảo hiểm y tế và cũng không thể tiếp cận những chính sách an sinh xã hội.

Khi còn có những trẻ em phải “vô hình” tồn tại bên lề xã hội, thì vấn đề không còn là thủ tục hành chính trong lĩnh vực khai sinh nữa. Mà đó là trách nhiệm, lương tâm của những người làm việc trong các cơ quan có thẩm quyền. Trẻ em phải được an toàn, bình đẳng. Bởi các cháu không được quyền lựa chọn nơi để sinh ra. Chính vì vậy, nên những quy định trong các đạo luật về trẻ em, được viết ra để nhằm bảo vệ, dành cho trẻ em sự bình đẳng, tốt đẹp nhất. Đừng để chính các quy định tốt đẹp đó, lại trở thành rào cản khiến các em bị “vô hình” trong hệ thống quốc gia.

Nên các cơ quan chức năng, hãy giao cho người đi đăng ký khai sinh (ông, bà, cha mẹ) phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về thông tin họ khai nhận về đứa trẻ, kèm theo giấy chứng sinh của cơ sở y tế là đủ điều kiện cấp giấy khai sinh cho trẻ em. Bởi nếu có tranh chấp về khai sinh xảy ra, hậu quả pháp lý là phải thu hồi giấy khai sinh đã cấp, thì cũng không hề khó khăn để ban hành quyết định thu hồi. Việc sợ trách nhiệm, phức tạp hoá vấn đề khai sinh cho trẻ, sẽ tạo nên những đứa trẻ "vô hình". Xin đừng để trẻ em phải gánh chịu hậu quả hành chính do người lớn để lại.