3 lợi ích vàng biến rơm rạ thành 'tài nguyên' cho nông dân và môi trường

Đốt rơm ra, tiện lợi nhưng phiền hà

Rơm rạ là phụ phẩm lớn nhất trong sản xuất lúa gạo, với sản lượng rơm rạ hằng năm ước tính lên tới gần 45 triệu tấn trên phạm vi cả nước. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, rơm rạ tại nhiều nơi chưa được tận dụng hiệu quả. Giá bán rơm tại nhiều nơi còn thấp và nhiều nông dân muốn xử lý rơm rạ nhanh chóng sau các vụ lúa để bắt tay vào vụ tiếp theo đã chọn giải pháp đốt bỏ. Cách làm này đơn giản, nhanh gọn nhưng có nhiều tác hại như khói bụi dày đặc lan ra đường làm tăng nguy cơ tai nạn giao thông, phát thải khí độc hại và bụi mịn vào không khí gây bệnh hô hấp. Đây là nguyên nhân khiến môi trường nông thôn bị ô nhiễm và ảnh hưởng xấu đến biến đổi khí hậu toàn cầu.

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vựa lúa lớn nhất cả nước, đóng góp quan trọng vào an ninh lương thực quốc gia và đưa xuất khẩu gạo Việt Nam đứng hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, sản xuất lúa gạo cũng đang đối mặt với nhiều thách thức, nhất là công nghệ xử lý rơm rạ sau thu hoạch. Mỗi năm, ĐBSCL sản xuất khoảng 25 triệu tấn lúa, kèm theo lượng rơm rạ khổng lồ.

Đề án phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL đặt mục tiêu quan trọng đến năm 2030, 100% lượng rơm rạ sau thu hoạch được thu gom khỏi đồng ruộng và đưa vào chế biến, tái sử dụng thay vì đốt hoặc bỏ vùi tại ruộng. Đây là bước chuyển căn bản từ phương thức xử lý rơm rạ truyền thống gây lãng phí và ô nhiễm, sang mô hình nông nghiệp tuần hoàn, phát thải thấp. Mục tiêu này không chỉ góp phần giảm phát thải khí mê-tan, cải thiện sức khỏe đất, mà còn nâng cao giá trị gia tăng cho phụ phẩm nông nghiệp, tăng thu nhập cho nông dân, bảo vệ môi trường và góp phần thực hiện thành công Đề án trên phạm vi toàn vùng.

Nhiều giải pháp hiệu quả và thiết thực

Những năm qua, các cơ quan ban ngành cùng với nông dân đã cùng nhau nghiên cứu và áp dụng nhiều biện pháp xử lý rơm rạ theo hướng tăng lợi ích, giảm khí thải. Cách phổ biến nhất là cày bừa vùi rơm rạ trực tiếp xuống ruộng. Nhờ có vi sinh vật, rơm rạ sẽ phân hủy, cung cấp dinh dưỡng cho đất. Hoặc bà con nông dân cắt nhỏ rơm rạ, tưới ẩm, trộn với phân chuồng hoặc men vi sinh, rồi ủ trong vài tháng sẽ tạo ra phân hữu cơ giàu dinh dưỡng. Đây là nguồn phân bón an toàn, giúp giảm chi phí mua phân hóa học, đồng thời cải thiện độ màu mỡ của đất lâu dài.

Nếu được xử lý đúng cách, rơm rạ có thể trở thành thức ăn giàu dinh dưỡng cho gia súc như trâu bò, dê, cừu. Việc phối trộn thêm ngô, cám gạo, bã đậu nành giúp cân đối khẩu phần, giảm đáng kể chi phí chăn nuôi. Rơm rạ còn có thể dùng để tạo khí sinh học (biogas) phục vụ sinh hoạt hoặc chế biến thành viên nén sinh khối thay thế than củi. Đây là hướng đi vừa giúp tận dụng rơm rạ, vừa cung cấp nguồn năng lượng sạch, góp phần giảm phát thải khí nhà kính.

Rơm rạ khô, sạch chính là nguyên liệu lý tưởng để sản xuất nấm rơm - loại thực phẩm giàu dinh dưỡng, được nhiều người ưa chuộng nên có giá trị kinh tế cao. Mỗi tấn rơm rạ có thể cho thu hoạch hàng trăm kg nấm, đem lại nguồn thu nhập đáng kể cho nông dân. Ngoài nông nghiệp, rơm rạ còn có thể dùng để làm giấy, bìa, bao bì sinh học, đan lát thủ công, hay kết hợp với đất sét tạo vật liệu xây dựng thân thiện môi trường. Đây không chỉ là giải pháp bảo vệ môi trường mà còn góp phần xây dựng một nền nông nghiệp tuần hoàn, xanh và bền vững cho tương lai.

Theo Viện Nghiên cứu lúa Quốc tế (IRRI), việc chuyển đổi rơm rạ từ đốt bỏ sang phương pháp xử lý sinh học mang lại 3 lợi ích quan trọng. Về môi trường, giúp giảm đáng kể phát thải khí nhà kính, đặc biệt là mê-tan và CO2, góp phần giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Về lợi ích nông học, giúp cải tạo đất, tăng độ phì nhiêu và sức khỏe của đất thông qua việc bổ sung chất hữu cơ, cải thiện cấu trúc đất và hoạt động của hệ vi sinh vật có ích. Về lợi ích kinh tế, giúp nâng cao năng suất, chất lượng lúa và giá trị gia tăng thông qua việc tiếp cận các thị trường cao cấp, tăng thu nhập cho nông dân

Rơm rạ không phải là rác thải mà là nguồn tài nguyên quý nếu biết khai thác hợp lý. Thay vì đốt bỏ gây ô nhiễm, rơm rạ có thể được tận dụng để cải tạo đất, sản xuất phân hữu cơ, trồng nấm, làm thức ăn chăn nuôi, năng lượng sạch hay sản phẩm thủ công. Đây không chỉ là giải pháp bảo vệ môi trường mà còn góp phần xây dựng một nền nông nghiệp tuần hoàn, xanh và bền vững cho tương lai. Quan trọng hơn nữa, xử lý rơm rạ đúng cách cũng góp phần hiện thực hóa cam kết của Việt Nam về giảm phát thải khí mê-tan.