Không chỉ là tivi, tủ lạnh: Chuẩn nghèo mới sẽ đo cả khả năng chống bão, lụt

Thiên tai tác động mạnh tới vấn đề giảm nghèo

Theo thông tin từ Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét và tác mạnh tới hoạt động sản xuất nông nghiệp trong cả nước. Giai đoạn 2010 - 2020, tổng thiệt hại do biến đổi khí hậu, thiên tai ở miền núi phía Bắc lên tới hơn 16.000 tỷ đồng. Kết quả rà soát hộ nghèo, cận nghèo năm 2023 cũng cho thấy, xét theo các vùng, trung du và miền núi phía Bắc có tỷ lệ nghèo đa chiều cao nhất, chiếm 18,2%. Trong đó, riêng 10 tỉnh miền núi phía Bắc có tổng số hộ nghèo và cận nghèo đa chiều là hơn 465.000 hộ.

Từ đầu năm 2025 đến nay, thiên tai xảy ra trên cả nước đã khiến 114 người chết, mất tích, thiệt hại về kinh tế ước tính trên 553 tỷ đồng. Tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai đã gây thiệt hại nặng nề về người và của, ảnh hưởng tới công cuộc xóa đói giảm nghèo và sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Nguy cơ tái nghèo, nghèo bền vững do biến đổi khí hậu và thiên tai vẫn luôn hiện hữu khắp mọi nơi.

Trong khi đó, việc đưa các thông tin liên quan tới phòng ngừa biến đổi khí hậu, thiên tai vào cuộc sống và việc làm cho người dân còn rất ít. Chính vì vậy, khi thiên tai xảy ra, người dân không có thông tin để ứng phó. Nhiều người thoát nghèo bỗng tái nghèo chỉ sau 1 đêm.

Ông Nguyễn Đình Thọ - PGS.TS Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường cho biết, trong thời gian qua, Việt Nam đã dồn nhiều nguồn lực để tập trung thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế, đi kèm với đó là sự phát triển công nghiệp. Bên cạnh những thành tựu của kinh tế là phát triển công nghiệp và đô thị hóa thì Việt Nam cũng chịu tác động lớn bởi hiện tượng phát thải nhà kính và biến đổi khí hậu.

Hiện nay, quy mô xuất khẩu của chúng ta đã đạt 1% quy mô toàn cầu, chính vì vậy quy mô phát thải cũng đạt 1% toàn cầu. Không chỉ tại Việt Nam, quốc tế cũng ghi nhận nhiều cơn bão hơn. Ảnh hưởng của các cơn bão tới người dân ngày càng nghiêm trọng, không chỉ vùng đồng bằng, ven biển mà còn cả các vùng núi và vùng trung du do hoàn lưu bão. Đây là nguyên nhân khiến cho một bộ phận người dân tái nghèo và nghèo mới.

Điều này khiến người dân Việt Nam và toàn cầu nhận ra công cuộc ứng phó với biến đổi khí hậu , theo hướng giảm nhẹ ngày càng rõ nét. Điều này cũng được thể hiện rõ qua các cam kết toàn cầu, Nghị định thư Kyoto, Thỏa thuận Paris và những cam kết của Việt Nam tại COP 26 (Hội nghị các Bên tham gia Công ước Khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu lần thứ 26). Vì vậy, không có lý do gì để hoạt động giảm nghèo lại tách rời hoạt động phòng ngừa thiên tai và biến đổi khí hậu.

Cần đưa tiêu chí ứng phó với biến đổi khí hậu vào xét hộ nghèo

Mới đây, tại cuộc họp trực tuyến toàn quốc về việc ban hành nghị định quy định chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2026 - 2030 và báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2035, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã khẳng định, ngoài những tiêu chí cứng để xét hộ nghèo như: Thu nhập, thông tin, giáo dục, việc làm... thì cần đưa cả tiêu chí mềm như sự thích ứng với biến đổi khí hậu, thiên tai vào điều tra.

Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, theo tính toán chuẩn nghèo đa chiều quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 gồm tiêu chí thu nhập (khu vực nông thôn 2.200.000 đồng/người/tháng; khu vực đô thị 2.800.000 đồng/người/tháng) và tiêu chí mức độ thiếu hụt tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản gồm 6 chiều, 12 chỉ số, gồm việc làm (việc làm, người phụ thuộc trong hộ gia đình); giáo dục (trình độ giáo dục của người lớn, tình trạng đi học của trẻ em); y tế (dinh dưỡng, bảo hiểm y tế); nhà ở (diện tích nhà ở bình quân đầu người, chất lượng nhà ở); thông tin (sử dụng dịch vụ viễn thông); nước sinh hoạt, vệ sinh, môi trường (nguồn nước sinh hoạt, nhà tiêu hợp vệ sinh, xử lý rác thải).

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2035 hướng tới xây dựng nông thôn hiện đại, toàn diện, thích ứng với biến đổi khí hậu, gắn phát triển kinh tế - xã hội với bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc văn hóa. Chương trình được thực hiện tại tất cả 34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với 2.621 xã, 687 phường, 13 đặc khu. Tổng nguồn lực thực hiện dự kiến khoảng 12,35 triệu tỷ đồng.

Phó Thủ tướng Chính phủ nêu rõ đây là chuẩn quốc tế được Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) khuyến nghị, các quốc gia có thể vận dụng linh hoạt tùy theo điều kiện thể chế và trình độ phát triển.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần bám sát các chuẩn mực đã ban hành, đồng thời dựa vào số liệu thống kê chính thức của cơ quan thống kê quốc gia để xác định mức thu nhập tối thiểu.

Trên cơ sở đó, tính toán phù hợp với mục tiêu phát triển đến năm 2030, bảo đảm mức thu nhập bình quân đầu người được nâng lên, hộ nghèo cũng phải được hưởng thành quả chung của đất nước. Chuẩn nghèo không phải là "chỉ số cứng" mà cần điều chỉnh linh hoạt theo từng giai đoạn.

Ngoài yếu tố thu nhập, các nhóm chỉ số về giáo dục, y tế, việc làm, thông tin, dịch vụ cơ bản… cũng cần được rà soát. Phó Thủ tướng Chính phủ gợi ý bổ sung chỉ số về khả năng thích ứng với thiên tai, bão lũ…. vì "chỉ cần một cơn bão, một trận lũ lớn, nhiều hộ có thể rơi trở lại nghèo. Đây là yếu tố trực tiếp quyết định tính bền vững trong giảm nghèo".

Liên quan đến phân loại đối tượng, Phó Thủ tướng Chính phủ cho rằng nên tiếp tục duy trì ba nhóm: Hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ có thu nhập trung bình. Nhóm hộ có thu nhập trung bình cần được quan tâm vì đây là ngưỡng dễ tái nghèo, đòi hỏi chính sách phòng ngừa và hỗ trợ kịp thời.

Về tổ chức thực hiện, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu các nghị định, văn bản phải không chỉ đưa ra chuẩn mực mà còn thiết kế cơ chế, chính sách, phương án thực hiện và cơ chế giám sát đánh giá cụ thể.

Đồng thời xác định rõ trách nhiệm của từng cấp, "Trung ương ban hành chuẩn, tỉnh cụ thể hóa, xã tổ chức thực hiện". Tại cấp xã, chính quyền, hệ thống chính trị, Mặt trận và nhân dân bàn bạc, quyết định công việc cần thiết, bảo đảm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra".

"Cách làm phải xuất phát từ cơ sở, phát huy vai trò chủ thể của nhân dân. Chính sách, vốn đầu tư phải rõ ràng, phân cấp mạnh mẽ, giao quyền nhiều hơn cho địa phương để khuyến khích sự năng động, sáng tạo", Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nói.

Theo dự kiến chuẩn nghèo đa chiều quốc gia giai đoạn 2026 - 2030, mức chuẩn nghèo sẽ tăng từ 1,93% năm 2025 lên 11,7% vào đầu năm 2026, tương ứng khoảng 3,297 triệu hộ, tăng khoảng 904.000 hộ so đầu kỳ giai đoạn 2022 - 2025.