Vũ Thượng
Thứ bảy, ngày 27/09/2025 09:31 GMT+7
Dù trải qua bao thăng trầm, những người thợ làng gốm Quyết Thành vẫn ngày đêm giữ lửa, để hồn gốm cha ông không bị mai một giữa dòng chảy hiện đại.
Theo lời kể của các bậc cao niên, nghề gốm ở Quyết Thành (nay thuộc phường Kim Bảng, tỉnh Ninh Bình) đã có từ thế kỷ XVI, do một người thợ từ xứ Thanh mang đến lập nghiệp. Ông được dân làng tôn làm tổ sư, Thành hoàng làng.
Điều đặc biệt làm nên tên tuổi của gốm Quyết Thành chính là màu gốm tự nhiên, không tráng men. Bằng kinh nghiệm bí truyền, người thợ nơi đây đã tạo ra loại gốm có màu đỏ tươi như son, hay còn gọi là gốm son mỹ nghệ.
Ông Nguyễn Phúc Hoàn (phường Kim Bảng) chia sẻ: "Đất sét làm gốm ở đây được lấy từ dưới đồng gần làng. Nhờ đặc tính dẻo, khi kết hợp đất - nước - lửa và kỹ thuật nung dài ngày, sản phẩm cho màu nâu ánh vàng, bền, ít thấm".
Chất đất quý giá này cùng với kinh nghiệm của thợ lành nghề đã tạo nên những sản phẩm không chỉ đẹp mà còn có nhiều công dụng như: Bình đựng rượu (gốm son giúp thải Aldehyde, giữ trọn hương vị của rượu); ấm pha trà giữ nhiệt tốt, giúp trà thơm mát hơn…
Nhờ những đặc tính này, gốm Quyết Thành ở Ninh Bình (mới) được nhiều thương hiệu rượu truyền thống và chè san tuyết nổi tiếng ưa chuộng.
Nghề gốm Quyết Thành là sự kết hợp tinh tế giữa truyền thống và sự khéo léo của con người. Quy trình làm gốm trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, đòi hỏi sự kiên nhẫn và đam mê.
Đất sét sau khi được đào về sẽ ngâm trong nước, sau đó rút hết nước và nhào luyện nhiều lần bằng chân để đạt độ nhuyễn. Người thợ sẽ vê đất thành “con trạch”, đặt lên bàn xoay thủ công để tạo hình.
Đây là lúc người thợ sử dụng lối “vuốt tay, be chạch” truyền thống, thường do những người phụ nữ có đôi bàn tay mềm mại đảm nhiệm.
Sau khi tạo hình, sản phẩm được phơi cho cứng lại, rồi đắp, khắc hoa văn, họa tiết. Các công đoạn từ chuẩn bị nguyên liệu đến lúc đưa vào lò nung thường mất từ năm đến bảy ngày.
Ngày nay, với sự hỗ trợ của máy móc, các công đoạn như: Nhào trộn đất hay tạo hình đã bớt vất vả hơn, giúp người thợ giảm được thời gian và công sức lao động.
Trao đổi với PV Dân Việt, ông Vũ Văn Thắng - Chủ tịch Hội Nông dân phường Kim Bảng, cho biết: "Những năm gần đây, với sự phát triển kinh tế và xu hướng tìm về các giá trị truyền thống, gốm Quyết Thành đã dần được khôi phục và tìm lại chỗ đứng trên thị trường".
Năm 2004, làng gốm Quyết Thành được công nhận là làng nghề truyền thống của tỉnh Hà Nam cũ. Đến năm 2010, thương hiệu gốm son mỹ nghệ đã được công nhận.
Các sản phẩm gốm son ngày càng đa dạng về mẫu mã, từ ấm chén, bình rượu đến chum vại, cối... và được bạn hàng trong và ngoài nước tin tưởng.
Bằng tình yêu và tâm huyết, những người thợ ở Quyết Thành vẫn đang thầm lặng giữ lửa nghề, tiếp nối truyền thống của cha ông.
Họ không chỉ tạo ra những sản phẩm gốm đơn thuần mà còn gửi gắm vào đó cả hồn cốt của một làng nghề hơn 500 năm tuổi, để tiếng lành gốm Quyết Thành vẫn vang vọng mãi bên dòng sông Đáy.