Thanh Hóa với thách thức tái định cư cho siêu dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam

Dự án lịch sử

Với chiều dài lên tới 95,213km, tuyến đường này sẽ cắt ngang qua địa phận của 19 xã, phường trên toàn tỉnh này, tạo nên một cuộc “cách mạng” về mặt bằng chưa từng có.

Cụ thể, theo số liệu chính thức từ Ban Quản lý dự án Đường sắt, tổng diện tích đất bị ảnh hưởng phải thu hồi lên tới 572,99 ha. Đây là một con số khổng lồ bao gồm 88,18ha đất ở và 484,81ha đất nông nghiệp cùng các loại đất khác. Điều này có nghĩa là 2.363 hộ gia đình sẽ phải “rời bỏ mái ấm” để nhường chỗ cho tuyến đường sắt hiện đại.

Để giải quyết vấn đề tái định cư cho số lượng hộ dân khổng lồ này, tỉnh Thanh Hóa đã lập kế hoạch xây dựng 39 khu tái định cư với tổng diện tích 199,1 hecta, phân bố tại 16 phường, xã trên địa bàn tỉnh.

Tại hội nghị mới đây, đại diện Sở Xây dựng tỉnh này đã thẳng thắn chỉ ra loạt khó khăn mà các Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng khu vực đang phải đối mặt cũng là những thách thức có thể làm chậm tiến độ chung của dự án.

Vấn đề đầu tiên và cũng là cốt lõi nhất chính là hình thức quản lý dự án. Đối với các dự án do Chủ tịch UBND các xã, phường là cấp quyết định đầu tư, các Ban Quản lý dự án không có vai trò gì, tạo nên sự phân tán trong quản lý và điều phối.

Thứ hai, các xã, phường đang đối mặt với “khủng hoảng” nhân sự. Không chỉ thiếu về số lượng, mà chất lượng nhân sự cũng chưa đáp ứng yêu cầu về chuyên môn, nghiệp vụ và năng lực, đặc biệt là trong lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là một công việc đòi hỏi độ chính xác cao và kinh nghiệm thực tiễn.

Thách thức thứ ba, sau khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, cấp quyết định đầu tư chưa có quyết định giao chủ đầu tư Tiểu dự án GPMB cho UBND cấp xã, khiến UBND các phường, xã còn lúng túng và không có cơ sở pháp lý để tiếp nhận và thực hiện công tác giải phóng mặt bằng.

Bên cạnh đó, các dự án đến nay vẫn chưa được điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn và giao vốn bổ sung, trong khi chức năng, nhiệm vụ, vai trò của Ban QLDA khu vực đối với việc tham gia Hội đồng GPMB vẫn mơ hồ chưa được quy định hay hướng dẫn rõ ràng.

Cần tháo gỡ điểm nghẽn

Đối với các dự án đi qua địa bàn từ 2 xã trở lên đã được bàn giao về địa phương quản lý, việc quyết toán chi phí GPMB gặp phải rào cản kỹ thuật nghiêm trọng. Phần chi phí thực hiện GPMB, di chuyển đường điện không thể bóc tách cụ thể từng địa phương, tạo nên sự “rối rắm” trong hạch toán và quản lý tài chính.

Việc bàn giao hồ sơ GPMB cho các địa phương thực hiện quyết toán cũng trở thành một thách thức lớn do các hạng mục không thể phân chia một cách “rạch ròi”, gây khó khăn cho công tác quản lý và giám sát.

Trước thực tế này, lãnh đạo Sở Xây dựng Thanh Hóa đã kiến nghị UBND tỉnh và các sở, ngành có những động thái quyết liệt tháo gỡ các khó khăn.

Đó là, cần có hướng dẫn cụ thể và giao nhiệm vụ rõ ràng cho các Ban QLDA khu vực và UBND cấp xã, phường, tránh tình trạng “ai cũng làm, ai cũng không chịu trách nhiệm”.

Thứ hai, việc bố trí nguồn vốn và hỗ trợ đào tạo nhân lực cần được ưu tiên hàng đầu để đáp ứng các yêu cầu thực hiện nhiệm vụ, bảo đảm đúng quy định và tiến độ đề ra.

Đặc biệt, Sở Xây dựng đề nghị UBND tỉnh Thanh Hóa sớm điều chỉnh bổ sung một số nội dung của Quyết định số 63/2024/QĐ-UBND ngày 3/10/2024 về quy định bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa.

Khi đối chiếu với thực tế, tình hình triển khai các khu tái định cư cho thấy sự chênh lệch đáng kể giữa kế hoạch và thực tế. Sau khi rà soát vị trí, quy mô 35 khu tái định cư do UBND 16 phường, xã đề xuất, nhiều nội dung như quy mô, diện tích và số lô đất tái định cư không khớp với số lượng nhu cầu tái định cư thực tế.

Điều này đòi hỏi Sở Xây dựng tỉnh Thanh Hóa phải tính toán lại và đề xuất các giải pháp để tháo gỡ những khó khăn vướng mắc của UBND các phường, xã cũng như các Ban QLDA trong việc thực hiện các khu tái định cư.

Lãnh đạo UBND tỉnh Thanh Hóa đã nhấn mạnh tầm quan trọng đặc biệt của dự án Đường sắt tốc độ cao thực sự là dự án lớn, trọng điểm của quốc gia. Lãnh đạo tỉnh Thanh Hóa khẳng định tỉnh Thanh Hóa sẽ quyết tâm, nỗ lực để thực hiện dự án hiệu quả, bảo đảm tiến độ theo yêu cầu chung của Nhà nước, Chính phủ.

Việc sớm hoàn thành xây dựng các khu tái định cư được xác định là nhiệm vụ rất quan trọng nhằm tạo điều kiện bàn giao mặt bằng dự án đáp ứng yêu cầu tiến độ chung.

Để thực hiện thành công dự án, UBND các xã, phường cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, thông tin về dự án để tạo được sự đồng thuận của người dân. Các bước thực hiện cần chặt chẽ, bảo đảm đúng quy định của Nhà nước về thực hiện dự án có cơ chế đặc thù.

Việc thực hiện quy hoạch các khu tái định cư cần tuân thủ nghiêm luật pháp, bảo đảm hạ tầng hiện đại phù hợp với yêu cầu, nhu cầu sử dụng của người dân.

Đặc biệt, với vấn đề nhạy cảm như về di dời mồ mả lẻ, chính quyền địa phương cần bố trí diện tích mới sớm, phù hợp tại các khu hiện có. Đối với những địa phương có diện tích, số lượng mồ mả di dời nhiều, cần lập dự án quy hoạch xây dựng khu nghĩa trang mới theo đúng phong tục và tập quán của từng địa phương.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa Mai Xuân Liêm giao Sở Xây dựng tỉnh này có trách nhiệm phối hợp thường xuyên, nhắc việc, hỗ trợ các xã, phường bảo đảm tiến độ dự án. Đồng thời, phối hợp với các Sở Nông nghiệp và Môi trường, Tài chính và các đơn vị liên quan để kịp thời hướng dẫn, tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc cho các xã.

Dự án Đường sắt tốc độ cao đoạn qua Thanh Hóa dài 95,33km sẽ ảnh hưởng đến 573ha đất, yêu cầu di dời 2.107 hộ dân và xây dựng 39 khu tái định cư với tổng diện tích 300ha. Để đẩy nhanh tiến độ, Quốc hội đã cho phép áp dụng các cơ chế đặc thù, bao gồm việc chỉ định thầu và xây dựng khu tái định cư không cần điều chỉnh quy hoạch.
Tỉnh Thanh Hóa đã thành lập Ban Chỉ đạo, đặt mục tiêu hoàn thành các khu tái định cư vào tháng 9/2026 và bàn giao mặt bằng trước tháng 12/2026. Đặc biệt, ít nhất một khu tái định cư sẽ được khởi công đồng loạt vào ngày 19/8/2025 để chào mừng kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh. Các Sở, ngành liên quan đã được giao nhiệm vụ cụ thể để đảm bảo dự án triển khai đúng tiến độ và quy định.