Từ Giàng A Súa đến Lò Thị Mai: Những câu chuyện đổi đời ngoạn mục ở vùng cao

Tại hội thảo khoa học: “Giải pháp nâng cao năng lực, hiệu quả công tác giảm nghèo góp phần thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững tại các tỉnh Trung du và Miền núi phía Bắc” vừa diễn ra, ông Nguyễn Đình Hùng, Phó Viện trưởng, Viện Phát triển kinh tế hợp tác, Liên minh HTX Việt Nam đánh giá, giai đoạn giảm nghèo 2016-2023 tại các tỉnh Trung du và Miền núi phía Bắc, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh và bền vững.

Nhiều người dân hưởng lợi từ chính sách

Ông Hùng chia sẻ, các chính sách giảm nghèo bền vững đã đi đến từng hộ nghèo, hỗ trợ người dân từ vay vốn đến học nghề, chuyển đổi nghề, nâng cao thu nhập.

Nhờ chính sách giảm nghèo, gia đình anh Giàng A Súa, dân tộc Mông (trú tại Mù Căng Chải, Yên Bái cũ, nay là Lào Cai) thuộc diện hộ nghèo, đã được vay 50 triệu đồng từ Ngân hàng Chính sách xã hội.

Với sự tư vấn của cán bộ khuyến nông xã, anh đầu tư mua 2 con trâu sinh sản và trồng 1 ha thảo quả dưới tán rừng. Sau 3 năm, gia đình anh đã có đàn trâu 5 con, mỗi năm thu thêm hơn 40 triệu đồng từ bán thảo quả, không chỉ thoát nghèo mà còn trở thành hộ sản xuất kinh doanh khá trong bản.

Tại khu vực Sìn Hồ (Lai Châu), nhiều hộ gia đình người Dao, người Mảng cũng đã tiếp cận vốn vay để chuyển đổi từ trồng ngô, sắn trên đất dốc sang trồng chè, quế, sa nhân tím. Nguồn vốn chính sách đã giúp họ có chi phí mua giống, phân bón và trang trải cuộc sống trong thời gian chờ cây cho thu hoạch.

Bên cạnh cho vay vốn, các địa phương cũng đã hỗ trợ đất sản xuất, chuyển đổi nghề cho người dân. Chị Lò Thị Mai, dân tộc Thái (ở Thuận Châu, Sơn La), sau khi tham gia lớp học nghề dệt thổ cẩm do Hội Phụ nữ địa phương phối hợp với Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp tổ chức đã được hỗ trợ vay vốn để mua khung dệt và nguyên liệu.

Chị cùng một số chị em khác thành lập tổ hợp tác, vừa sản xuất các sản phẩm thổ cẩm truyền thống, vừa kết hợp phục vụ khách du lịch. Thu nhập của chị đã tăng gấp 3-4 lần so với chỉ làm nương rẫy trước đây.

Hiệu quả từ các mô hình sản xuất hàng hóa tập trung

Ông Hùng cũng đánh giá, thay vì hỗ trợ nhỏ lẻ, manh mún, các chương trình tập trung nguồn lực để xây dựng các mô hình sản xuất hàng hóa tập trung, có hiệu quả kinh tế cao và phù hợp với lợi thế của từng tiểu vùng.

Các mô hình này được hỗ trợ toàn diện từ khâu chọn giống, tập huấn kỹ thuật "cầm tay chỉ việc", hỗ trợ vật tư, phân bón, đến liên kết tiêu thụ sản phẩm, xây dựng thương hiệu (đặc biệt qua Chương trình OCOP - Mỗi xã một sản phẩm).

“Cách làm này đã tạo ra sự thay đổi về chất trong tư duy sản xuất của người dân, chuyển từ "sản xuất cái mình có" sang "sản xuất cái thị trường cần". Việc hình thành các vùng chuyên canh, các hợp tác xã đã giúp tăng năng suất, chất lượng sản phẩm, tạo ra số lượng hàng hóa đủ lớn để kết nối với doanh nghiệp, siêu thị, giảm bớt tình trạng "được mùa, mất giá", ông Hùng nhận định.

Cụ thể như mô hình kinh tế dưới tán rừng ở Lào Cai, Hà Giang cũ - nay là Tuyên Quang: Người dân được giao khoán bảo vệ rừng, đồng thời được hỗ trợ kỹ thuật và giống để trồng các loại cây dược liệu quý như tam thất, đương quy, lan kim tuyến... Mô hình này vừa giúp người dân có thu nhập cao, bền vững, vừa góp phần bảo vệ và phát triển vốn rừng, chống xói mòn, sạt lở.

Mô hình nuôi cá lồng trên lòng hồ thủy điện ở Hòa Bình cũ - nay là Phú Thọ, Sơn La: Tận dụng diện tích mặt nước rộng lớn của các hồ thủy điện, hàng nghìn hộ dân (nhiều hộ là đối tượng tái định cư) đã được hỗ trợ kỹ thuật, con giống, lồng bè để phát triển nghề nuôi cá đặc sản (cá lăng, cá trắm đen...). Nhiều hợp tác xã được thành lập, cung cấp sản phẩm sạch cho thị trường Hà Nội và các tỉnh lân cận, tạo ra doanh thu hàng trăm tỷ đồng mỗi năm.

Mô hình du lịch cộng đồng (homestay) ở Mai Châu (Phú Thọ), Sa Pa (Lào Cai), Quản Bạ (Tuyên Quang): Các hộ dân được tập huấn về kỹ năng làm du lịch, nghiệp vụ buồng phòng, nấu ăn, giao tiếp, đồng thời được hỗ trợ vốn để cải tạo, nâng cấp nhà cửa đạt chuẩn phục vụ khách. Mô hình này không chỉ tạo việc làm và thu nhập trực tiếp mà còn giúp bảo tồn văn hóa bản địa và tiêu thụ tại chỗ các sản phẩm nông nghiệp địa phương.

Thu nhập tăng nhanh

Ông Hùng cho biết, nhờ các hoạt động dạy nghề, tạo việc làm, xây dựng mô hình sản xuất tập trung, thời gian qua, thu nhập của bà con vùng trung du và miền núi phía Bắc đã tăng nhanh.

Theo tổng kết giai đoạn 2016-2020, thu nhập bình quân đầu người của hộ nghèo trên cả nước đã tăng 2,3 lần so với cuối năm 2015. Tại vùng vùng trung du và miền núi phía Bắc, mức tăng này còn ấn tượng hơn ở nhiều địa phương nhờ các mô hình kinh tế mới.

Nguồn vốn tín dụng chính sách đã trở thành đòn bẩy quan trọng. Tính đến hết năm 2023, tổng dư nợ các chương trình tín dụng chính sách tại các tỉnh trong vùng đạt trên 110 nghìn tỷ đồng, với hơn 2,2 triệu hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác còn dư nợ. Hàng trăm nghìn hộ đã thoát nghèo nhờ sử dụng hiệu quả nguồn vốn này.

Đến cuối năm 2025, thu nhập bình quân đầu người của hộ nghèo trong vùng dự kiến tăng ít nhất 1,5 - 2 lần so với cuối năm 2020.

Tỷ lệ hộ nghèo trong khu vực cũng giảm nhanh và bền vững. Giai đoạn 2021-2023 (theo chuẩn nghèo đa chiều mới, cao hơn), mặc dù chuẩn nghèo mới có tiêu chí cao hơn rất nhiều, tỷ lệ nghèo đa chiều của vùng vẫn tiếp tục giảm. Theo báo cáo của Bộ LĐTBXH, đến cuối năm 2023 (nay là Bộ Nội vụ), tỷ lệ hộ nghèo của vùng trung du và miền núi phía Bắc ước còn khoảng 12,1%, giảm khoảng 3,22% so với cuối năm 2022. Đây là mức giảm cao nhất cả nước, cho thấy nỗ lực vượt bậc của các địa phương trong vùng.

Dự kiến đến cuối năm 2025, vùng trung du và miền núi phía Bắc sẽ hoàn thành mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo đa chiều bình quân 3-4%/năm. Tỷ lệ hộ nghèo toàn vùng dự kiến sẽ giảm xuống dưới 9% (so với 12,1% cuối năm 2023), một thành tựu đặc biệt ấn tượng trong bối cảnh chuẩn nghèo mới có yêu cầu rất cao.

Đối với các huyện nghèo, tỷ lệ hộ nghèo dự kiến giảm từ 4-5%/năm. Mục tiêu có ít nhất 50% số huyện nghèo và 30% số xã, thôn bản đặc biệt khó khăn thoát khỏi tình trạng đặc biệt khó khăn được kỳ vọng sẽ hoàn thành, đánh dấu một bước tiến lịch sử trong việc thu hẹp khoảng cách phát triển.

“Công tác xóa đói, giảm nghèo tại khu vực trung du và miền núi phía Bắc trong thời gian qua đã đạt được những thành tựu rất đáng tự hào. Diện mạo nông thôn miền núi đã có sự thay đổi căn bản, đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào các dân tộc không ngừng được cải thiện, quốc phòng - an ninh được giữ vững”, ông Hùng nhận định.