Khung pháp lý mới cho cây trồng chỉnh sửa gen ở châu Âu: 'Đòn bẩy' phát triển nông nghiệp bền vững

Dấu mốc quan trọng trong việc ứng dụng đổi mới vào nông nghiệp

Theo thông cáo phát hành ngày 4/12 vừa qua của Ủy ban châu Âu (EC) nhấn mạnh, Liên minh Châu Âu (EU) đã chính thức thông qua một thỏa thuận mang tính bước ngoặt về quy định đối với các giống cây trồng được phát triển bằng kỹ thuật di truyền mới (New Genomic Techniques – NGTs). Đây là cột mốc quan trọng đối với ngành giống của châu Âu với kỳ vọng lớn về việc thúc đẩy đổi mới, tăng tính cạnh tranh và hỗ trợ mạnh mẽ mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững.

EC cho biết, thỏa thuận đạt được giữa Nghị viện châu Âu và Hội đồng EU sẽ tạo điều kiện để các giống cây trồng có khả năng chống chịu tốt hơn trước biến đổi khí hậu, giúp nông dân tiếp cận nhanh hơn các tiến bộ giống mới, đồng thời giảm nhu cầu sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật.

Đáng chú ý, bước tiến pháp lý này cũng tạo động lực cho các nhà lai tạo giống và nâng cao năng lực cạnh tranh của các công ty sản xuất nông nghiệp của châu Âu trên thị trường quốc tế. Thông cáo của Uỷ Ban cũng khẳng định, những quy định mới sẽ cắt giảm đáng kể gánh nặng thủ tục hành chính trong khi vẫn bảo đảm các tiêu chuẩn an toàn cao đối với cây trồng và sản phẩm NGT.

Đề cập đến khung pháp lý mới cho cây trồng chỉnh sửa gen tại châu Âu, ông Olivér Várhelyi - Ủy viên phụ trách Y tế và Phúc lợi động vật cho rằng, thỏa thuận là “dấu mốc quan trọng trong việc ứng dụng đổi mới vào nông nghiệp”, giúp ngành giống và thực phẩm châu Âu cạnh tranh tốt hơn toàn cầu, đồng thời hỗ trợ EU ứng phó hiệu quả trước các thách thức ngày càng gia tăng như sâu bệnh và dịch hại mới.

Các quy định mới sẽ cung cấp những công cụ then chốt để cải thiện năng lực cạnh tranh toàn cầu của ngành chọn tạo giống, sản xuất nông nghiệp và thực phẩm của châu Âu. Đồng thời, giúp châu lục ứng phó hiệu quả hơn với những thách thức ngày càng gia tăng như sâu bệnh và dịch hại mới trên cây trồng.

Theo quy định mới, cây trồng NGT thuộc nhóm 1 (gọi là NGT nhóm 1) bao gồm các giống được đánh giá là tương đương với giống tự nhiên hoặc giống tạo ra bằng phương pháp lai tạo truyền thống. Những giống cây trồng này sẽ áp dụng quy trình pháp lý đơn giản hơn, miễn trừ khỏi quy định đối với cây trồng biến đổi gen. Quy trình xác nhận các giống cây trồng thuộc loại này sẽ dựa trên một bộ tiêu chí nhất định.

Đối với những cây trồng NGT không thuộc nhóm 1 (NGT nhóm 2), những yêu cầu hiện hành đối với cây trồng biến đổi gen sẽ tiếp tục được áp dụng, bao gồm đánh giá rủi ro và cấp phép trước khi thương mại hóa. Sản phẩm từ cây trồng nhóm này sẽ áp dụng quy định về truy xuất nguồn gốc và ghi nhãn; đồng thời có thể bổ sung ghi nhãn tự nguyện về mục đích của việc biến đổi gen.

Như vậy, theo thỏa thuận này, những giống cây trồng chỉnh sửa gen được đánh giá là tương tự với giống có trong tự nhiên hoặc các giống được tạo ra bằng phương pháp lai truyền thống sẽ được quản lý như cây trồng thường, không theo quy trình đánh giá và quản lý như đối với cây trồng biến đổi gen. Những cây trồng thuộc dạng này gồm các loại cây trồng có đột biến nhỏ, có mục tiêu trong vật chất di truyền (đột biến định hướng) hoặc có chèn vật chất di truyền từ cùng một loài hoặc từ các loài có thể lai chéo được (cisgenesis, bao gồm intragenesis). Việc quản lý sinh vật biến đổi gen vẫn tiếp tục áp dụng theo pháp luật hiện hành và không thay đổi.

Tăng cường minh bạch về sở hữu trí tuệ

Bên cạnh các quy định về kỹ thuật, EU cũng siết chặt minh bạch đối với bằng sáng chế liên quan đến giống cây trồng NGT. Cụ thể, doanh nghiệp khi đăng ký cây trồng hoặc sản phẩm NGT nhóm 1 phải cung cấp đầy đủ thông tin về các bằng sáng chế hiện có hoặc đang xem xét. Dữ liệu này sẽ được công khai trong một cơ sở dữ liệu chung của EU. Các đơn vị cũng có thể tự nguyện công bố điều kiện cấp phép khai thác giống để đảm bảo tính công bằng.

Hội đồng và Nghị viện EU cũng thống nhất thành lập nhóm chuyên gia liên quan đến bằng sáng chế, với đại diện từ các quốc gia thành viên, Văn phòng Sáng chế châu Âu và Văn phòng Bảo hộ giống cây trồng cộng đồng.

Theo lộ trình, một năm sau khi quy định có hiệu lực, Ủy ban Châu Âu sẽ công bố nghiên cứu về ảnh hưởng của hệ thống bằng sáng chế đối với hoạt động đổi mới, khả năng tiếp cận hạt giống của nông dân và sức cạnh tranh của ngành lai tạo giống trong EU. Từ kết quả nghiên cứu, Ủy ban sẽ đưa ra các biện pháp tiếp theo hoặc đề xuất khuôn khổ pháp lý mới nếu cần thiết.

Quy định mới sẽ được Hội đồng EU và Nghị viện châu Âu chính thức thông qua trước khi trở thành luật. Văn bản dự kiến công bố trong Công báo EU năm 2026 và có hiệu lực sau đó hai năm.

Quá trình triển khai sẽ đi kèm một chương trình giám sát chặt chẽ nhằm đánh giá tác động kinh tế, môi trường và xã hội của các giống cây trồng NGT, đặc biệt trong bảo đảm an toàn và thúc đẩy phát triển bền vững.

Thỏa thuận này được kỳ vọng tạo bước chuyển lớn trong chính sách nông nghiệp châu Âu, mở rộng cơ hội đổi mới cho các nhà chọn tạo giống và hỗ trợ nông dân trước những thách thức ngày càng lớn của biến đổi khí hậu. EC cũng nhấn mạnh rằng, các quy định mới sẽ giảm đáng kể gánh nặng thủ tục hành chính nhưng vẫn bảo đảm tiêu chuẩn an toàn cao đối với cây trồng chỉnh sửa gen lưu hành trên thị trường EU.