Lộ trình giảm phát thải khí mê-tan của Việt Nam trong quản lý và xử lý chất thải

Ở Việt Nam, một trong những nguồn phát thải mê-tan đáng kể chính là rác thải sinh hoạt và chất thải từ các bãi chôn lấp. Vì vậy, việc xây dựng lộ trình giảm phát thải trong lĩnh vực quản lý và xử lý chất thải có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, vừa để bảo vệ môi trường, vừa góp phần thực hiện cam kết quốc tế của đất nước.

Thực trạng chất thải và áp lực môi trường

Mỗi năm, Việt Nam phát sinh khoảng 60 triệu tấn chất thải rắn, trong đó có hơn 70% là rác sinh hoạt. Phần lớn lượng rác này vẫn được xử lý bằng hình thức chôn lấp, trong khi nhiều bãi rác chưa đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh. Khi rác hữu cơ phân hủy trong điều kiện yếm khí, chúng giải phóng một lượng lớn khí mê-tan vào khí quyển.

Bên cạnh đó, tốc độ đô thị hóa nhanh, dân số tăng và thói quen tiêu dùng “tiện lợi một lần” khiến khối lượng rác thải ngày càng tăng, tạo áp lực nặng nề cho hệ thống thu gom và xử lý. Nếu không có giải pháp căn cơ, lượng phát thải mê-tan từ chất thải sẽ tiếp tục tăng mạnh trong những năm tới.

Tại Hội nghị Thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc (COP26) năm 2021, Việt Nam đã tham gia Cam kết giảm phát thải mê-tan toàn cầu (Global Methane Pledge), đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm ít nhất 30% tổng lượng phát thải khí mê-tan so với mức năm 2020. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Chính phủ đã xây dựng nhiều kế hoạch hành động, trong đó quản lý và xử lý chất thải là một trong những lĩnh vực trọng tâm. Việt Nam không chỉ dừng lại ở cam kết trên giấy, mà đã cụ thể hóa bằng Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn 2050, trong đó nhấn mạnh đến việc giảm chôn lấp, thúc đẩy tái chế, tái sử dụng, và phát triển công nghệ xử lý hiện đại.

Việt Nam phát sinh khoảng 60 triệu tấn chất thải rắn mỗi năm.

Khoảng 70% lượng rác sinh hoạt hiện vẫn được xử lý bằng chôn lấp.

Bãi chôn lấp là nguồn phát thải khoảng 30% tổng lượng khí mê-tan của cả nước.

Mục tiêu của Việt Nam đến năm 2030: giảm ít nhất 30% phát thải khí mê-tan so với năm 2020.

Những bước đi trong lộ trình giảm phát thải

Để giảm phát sinh khí mê-tan từ rác thải, Việt Nam đã và đang triển khai nhiều nhóm giải pháp đồng bộ:

Giảm tỷ lệ chôn lấp: Mục tiêu đến năm 2025, tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt được chôn lấp trực tiếp sẽ giảm xuống dưới 30%. Thay vào đó, rác sẽ được phân loại và đưa vào tái chế, tái sử dụng hoặc xử lý bằng công nghệ đốt phát điện, ủ phân compost.

Phân loại rác tại nguồn: Đây là bước quan trọng để hạn chế rác hữu cơ bị lẫn trong bãi chôn lấp. Thí điểm phân loại tại Hà Nội, TP.HCM và một số địa phương khác cho thấy, khi rác được tách thành hữu cơ, tái chế và còn lại, việc xử lý sẽ hiệu quả hơn nhiều, đồng thời giảm lượng mê-tan phát sinh.

Ứng dụng công nghệ hiện đại: Nhiều nhà máy xử lý chất thải đã được xây dựng theo công nghệ đốt phát điện, biến rác thành năng lượng. Một số dự án cũng thử nghiệm công nghệ thu hồi khí mê-tan từ bãi chôn lấp để phát điện, vừa giảm phát thải, vừa tạo ra nguồn năng lượng tái tạo.

Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn: Thay vì coi rác là gánh nặng, Việt Nam đang hướng tới việc biến chất thải thành tài nguyên. Nhựa được tái chế thành sản phẩm mới, rác hữu cơ biến thành phân bón, còn kim loại, thủy tinh có thể quay lại chu trình sản xuất.

Không chỉ cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân cũng đóng vai trò quan trọng trong lộ trình giảm phát thải. Các doanh nghiệp sản xuất bao bì, hàng tiêu dùng phải tuân thủ trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), nghĩa là có trách nhiệm thu hồi và tái chế bao bì sau tiêu dùng. Điều này giúp giảm lượng rác thải chôn lấp và khí mê-tan phát sinh từ đó. Người dân cũng cần thay đổi thói quen, từ việc sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường, hạn chế túi nilon, cho đến phân loại rác tại nhà. Khi cộng đồng cùng tham gia, các chính sách giảm phát thải mới có thể đạt hiệu quả lâu dài.

Hướng tới tương lai xanh

Giảm phát thải khí mê-tan từ lĩnh vực chất thải không phải câu chuyện xa vời, mà gắn trực tiếp với từng túi rác chúng ta bỏ đi mỗi ngày. Khi lộ trình quốc gia được cụ thể hóa bằng những hành động nhỏ nhưng đồng bộ từ chính sách, doanh nghiệp cho đến cộng đồng thì mục tiêu giảm ít nhất 30% phát thải mê-tan vào năm 2030 hoàn toàn khả thi.