Những phát hiện khảo cổ học mới hé lộ bí ẩn về "Trường thành" của Việt Nam tại Gia Lai

Hé lộ nhiều phát hiện quan trọng từ các cuộc khai quật khảo cổ

Trường Lũy là một công trình thành lũy lịch sử đặc biệt, bao gồm: lũy – đường cổ – hào – hệ thống đồn/bảo, với tổng chiều dài toàn tuyến từ Quảng Ngãi đến Gia Lai khoảng 127,4km. Trong đó, đoạn lũy trên địa phận tỉnh Gia Lai dài khoảng 14,4km, nằm ở độ cao từ 400 – 800m so với mực nước biển, kéo dài từ phường Hoài Nhơn Bắc đến các xã An Lão, An Hòa. Công trình được xây dựng chủ yếu bằng đất và đá, hình thành từ thời chúa Nguyễn và được hoàn thiện dưới triều vua Gia Long, đóng vai trò là hệ thống phòng thủ quy mô lớn ở khu vực biên viễn.

Tháng 6/2025, Bảo tàng Bình Định (nay là Bảo tàng Gia Lai) phối hợp với Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ đã tiến hành đợt khảo sát, khai quật khảo cổ học tại xã An Lão với diện tích 200m², theo Quyết định số 1419/QĐ-BVHTTDL của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Hoạt động này nhằm hoàn thiện hồ sơ nghiên cứu, tiến tới đề xuất xếp hạng di tích cấp quốc gia đối với đoạn Trường Lũy đi qua địa phận tỉnh Bình Định (cũ).

Kết quả khai quật tại các điểm như Đồn H4, Trường Lũy, Đồn Dông Hầm và Đồn An Quang đã ghi nhận nhiều phát hiện quan trọng. Đáng chú ý là việc phát hiện các vọng gác có cấu trúc hình tròn tại vị trí giao nhau giữa hai bức tường – nền đá phẳng, mặt bằng rộng – cho thấy điểm tương đồng đáng kể với kiến trúc vọng gác tại Đồn Thứ, một đồn lớn trong cùng hệ thống. Những kết cấu này phản ánh kỹ thuật xây dựng tinh tế, sử dụng linh hoạt vật liệu địa phương, đồng thời thích ứng tốt với địa hình rừng núi đặc thù của khu vực.

Khơi dậy tiềm năng và trách nhiệm bảo tồn di sản

Tại hội thảo khoa học “Nghiên cứu giá trị và định hướng bảo tồn, phát huy giá trị di tích Trường Lũy tỉnh Gia Lai”, bà Đỗ Thị Diệu Hạnh – Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai cho biết, hội thảo không chỉ nhằm đánh giá giá trị riêng của Trường Lũy trên địa bàn tỉnh mà còn là bước khởi đầu cho hành trình đưa Trường Lũy Gia Lai trở thành di tích cấp quốc gia.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, bà Nguyễn Thị Thanh Lịch nhấn mạnh: “Trường Lũy là minh chứng khoa học và thuyết phục về quá trình mở mang bờ cõi của cha ông ta. Việc thế hệ trẻ được trực tiếp tiếp cận di tích sẽ góp phần quan trọng trong giáo dục lịch sử, xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc.”

Đồng chí cũng khẳng định: Những kiến nghị tại hội thảo chính là cơ sở khoa học quan trọng để tỉnh tiếp tục xây dựng hồ sơ di tích với các nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới, đồng thời yêu cầu các sở, ngành liên quan triển khai khoanh vùng, cắm mốc bảo vệ, nhằm giữ nguyên tính toàn vẹn của di tích.

Không chỉ là quá khứ - Trường Lũy là di sản sống

Phát biểu tại hội thảo, TS. Nguyễn Khánh Trung Kiên – Phó Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ cho rằng, Trường Lũy không chỉ là dấu tích quá khứ, mà còn là “tài sản và nguồn lực văn hóa quý giá” cần được gìn giữ, trao truyền.

“Những gì chúng ta phát hiện hôm nay mới chỉ là bước đầu. Trường Lũy Gia Lai cần được nghiên cứu sâu hơn, cả về không gian, kỹ thuật và giá trị lịch sử – văn hóa, hướng đến mục tiêu bảo tồn bền vững gắn với phát triển du lịch, cộng đồng và giáo dục”, ông Kiên chia sẻ.

Với vị trí địa lý đặc biệt, kỹ thuật xây dựng độc đáo và ý nghĩa lịch sử to lớn, Trường Lũy đoạn qua Gia Lai đang được kỳ vọng trở thành một phần quan trọng trong bản đồ di tích quốc gia. Tuy nhiên, hành trình này không thể thành công nếu thiếu đi sự chung tay của các cấp chính quyền, giới khoa học và cộng đồng địa phương.

Việc bảo tồn Trường Lũy không chỉ là gìn giữ một chứng tích của quá khứ, mà còn là bảo vệ bản sắc, là sợi dây kết nối giữa hiện tại và lịch sử, để mỗi người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, thêm hiểu, thêm yêu và có trách nhiệm với di sản dân tộc.

Không chỉ là những bức tường đất đá, Trường Lũy trên đất Gia Lai là một minh chứng hùng hồn cho quá trình mở mang bờ cõi và tư duy quân sự của cha ông. Một hội thảo khoa học vừa được tổ chức nhằm định vị lại giá trị của di sản này, khẳng định đây không chỉ là "dấu tích quá khứ" mà còn là một "di sản sống", một nguồn lực văn hóa quý giá cần được bảo tồn và phát huy cho thế hệ mai sau.