Nhìn lại một năm vùng Đồng bằng sông Cửu Long tăng trưởng xanh

Bước ngoặt trong tái cấu trúc ngành lúa gạo

Đề án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp” ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là một bước ngoặt trong tái cấu trúc ngành lúa gạo Việt Nam theo hướng tăng trưởng xanh. Đề án được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt nhằm hình thành vùng chuyên canh quy mô lớn, áp dụng đồng bộ quy trình canh tác giảm phát thải, nâng chất lượng hạt gạo và gia tăng thu nhập bền vững cho nông dân đến năm 2030.

Mục tiêu của Đề án là đến năm 2025, diện tích canh tác vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp đạt 180.000 ha, với các tiêu chuẩn về giảm lượng lúa giống gieo sạ xuống 80-100 kg/ha; giảm 20% phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật; giảm 20% lượng nước tưới so với canh tác truyền thống; 100% diện tích áp dụng ít nhất 1 quy trình canh tác bền vững; 100% diện tích canh tác vùng chuyên canh lúa chất lượng cao có liên kết với HTX, tổ hợp tác của nông dân trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm; tỉ lệ cơ giới hóa đồng bộ đạt trên 50% diện tích; 200.000 hộ áp dụng quy trình canh tác bền vững; thất thoát sau thu hoạch dưới 10%; 70% rơm sau thu hoạch được thu gom và tái sử dụng; giảm trên 10% lượng phát thải khí nhà kính so với canh tác truyền thống.

Đặc biệt, Đề án xác định rõ, giá trị gia tăng trong chuỗi lúa gạo tăng 30%, trong đó tỷ suất lợi nhuận của người nông dân đạt trên 40%; lượng gạo xuất khẩu chất lượng cao và phát thải thấp chiếm trên 20% tổng lượng gạo xuất khẩu của toàn vùng chuyên canh.

Những con số đầy tích cực

Đến nay, các tỉnh thuộc vùng ĐBSCL đều đăng ký tham gia đề án với tổng diện tích là 1.015 nghìn ha. Trong đó, có một số tỉnh đăng kí diện tích lớn như An Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long. Kết quả bước đầu cho thấy mô hình canh tác lúa chất lượng cao, giảm phát thải mang lại những lợi ích rõ rệt cả về kinh tế lẫn môi trường.

Các mô hình giúp giảm chi phí sản xuất từ 8,2% đến 24,2% nhờ giảm 30-50% lượng giống, tiết kiệm 30-70 kg phân bón/ha, giảm 1-4 lần phun thuốc bảo vệ thực vật và cắt giảm 30-40% lượng nước tưới. Đồng thời, năng suất tăng 2,4-7,0%, giúp nâng cao thu nhập của nông dân thêm 12-50%, tương đương lợi nhuận tăng từ 4-7,6 triệu đồng/ha so với canh tác truyền thống. Quan trọng hơn, mô hình đã góp phần giảm phát thải khí nhà kính, với mức giảm trung bình 2,0-12,0 tấn CO2 tương đương/ha. 

Một thử nghiệm tại Đồng Tháp cho thấy phát thải giảm khoảng 3,13 tấn CO₂/ha mỗi vụ; lợi nhuận cải thiện thêm 4,6–4,8 triệu đồng/ha, nhờ đồng thời tiết giảm vật tư và cải thiện giá bán nhờ chất lượng. Ở một số mô hình, năng suất tăng thêm 2,4–7,0% so với tập quán cũ; chi phí sản xuất giảm bình quân khoảng 500 đồng/kg. Đặc biệt, toàn bộ sản lượng lúa thu hoạch đều được các doanh nghiệp cam kết bao tiêu với giá cao hơn 200-300 đồng/kg thóc, tạo động lực mạnh mẽ cho nông dân tham gia. Đây là những chỉ dấu quan trọng cho thấy “đường cong học hỏi” đang đi đúng hướng.

Nhìn lại 1 năm áp dụng đề án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh”

Trong Hội nghị sơ kết 1 năm thực hiện Đề án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đến năm 2030” do bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy khẳng định: “Qua hơn một năm triển khai, Đề án đã từng bước khẳng định tính đúng đắn, cần thiết và bước đầu mang lại những kết quả rất đáng ghi nhận trong việc chuyển đổi nền nông nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu".

Theo đó, thói quen trong sản xuất lúa gạo của bà con nông dân đã dần thay đổi theo hướng tăng giá trị, giảm phát thải và bảo vệ môi trường. Đề án đã được các tổ chức quốc tế, các đối tác phát triển quan tâm, đồng hành, hỗ trợ về kỹ thuật, tín dụng và phát triển thị trường. Các doanh nghiệp, hợp tác xã và bà con nông dân đã chú trọng hơn đến liên kết sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, chuyển đổi sang quy trình canh tác bền vững như: Quản lý nước tưới tiên tiến, sử dụng phân bón hợp lý, xử lý rơm rạ… được áp dụng ngày càng rộng rãi, đóng góp tích cực vào tăng trưởng của ngành và của các địa phương, hướng tới mục tiêu xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam gắn với chất lượng cao, phát thải thấp và bảo vệ môi trường.

Đây là Đề án đầu tiên trên thế giới về sản xuất 1 triệu ha lúa gạo chất lượng cao, phát thải thấp ở quy mô cấp chính phủ chỉ đạo, nên nhận được rất nhiều sự quan tâm của các đối tác quốc tế . Dựa trên kết quả triển khai các mô hình thí điểm, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phối hợp với các địa phương cùng các chuyên gia từ Ngân hàng Thế giới (WB) và các chuyên gia quốc tế để xây dựng hệ thống đo đạc, báo cáo và thẩm định phát thải (MRV) phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế. Đây là bước quan trọng nhằm đảm bảo tính khoa học và độ tin cậy của dữ liệu phát thải, tạo cơ sở để áp dụng đo đạc trên toàn bộ diện tích tham gia Đề án, đồng thời phục vụ các cơ chế tài chính carbon trong tương lai.

Sau hơn một năm khởi động, đề án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp” đã chứng minh tính khả thi: chi phí giảm, năng suất và lợi nhuận tăng, phát thải đi xuống. Quy mô hiện mới ở mức khởi động nhưng nền tảng tổ chức sản xuất - thị trường - tài chính carbon đang hình thành. Nếu các địa phương kiên định chuẩn chất lượng, tăng tốc số hoá nhật ký và MRV và kết nối mạnh với thị trường gạo cao cấp thì mục tiêu 1 triệu ha vào năm 2030 là hoàn toàn khả thi. Quan trọng hơn, ĐBSCL sẽ chuyển mình từ “vựa lúa” sang “vùng lúa xanh - chất lượng”, góp phần thực chất vào mục tiêu phát thải ròng bằng “0” của Việt Nam và nâng vị thế gạo Việt trên bản đồ thế giới.