Thái sư - Á vương Đào Cam Mộc: 'Kiến trúc sư' trưởng của cuộc chuyển giao quyền lực vĩ đại thế kỷ XI

Lịch sử dân tộc Việt Nam là dòng chảy liên tục được bồi đắp bởi những nhân vật kiệt xuất. Trong dòng chảy ấy, Đào Cam Mộc nổi lên như một "gạch nối" đặc biệt quan trọng, người đã khép lại trang sử bi tráng của nhà Tiền Lê để mở ra kỷ nguyên Thăng Long rực rỡ của vương triều Lý.

Thân thế và con đường tiến thân của một bậc hào kiệt

Dựa trên các khảo cứu mới nhất của PGS.TS Nguyễn Đức Nhuệ và các nhà sử học tại hội thảo, bức màn sương lịch sử về quê quán của Đào Cam Mộc đã dần được vén lên. Dù có nhiều giả thuyết, nhưng kết quả khảo sát điền dã và thư tịch cổ khẳng định: ông sinh năm Nhâm Tuất (942), quê nội tại làng Lang Thôn, xã Định Tiến, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa.

Xuất thân từ tầng lớp bình dân, mồ côi cha sớm, tuổi thơ gắn liền với việc mò cua bắt ốc, nhưng Đào Cam Mộc sớm bộc lộ tư chất thông minh và sức khỏe phi thường. Sự nghiệp của ông bắt đầu đầy ấn tượng với giai thoại "ghé vai nâng thuyền rồng" trên sông Mã, giúp vua Lê Đại Hành thoát cạn. Chính sức mạnh và trí tuệ ấy đã đưa ông vào triều đình Tiền Lê, giữ chức Chi hậu - một vị trí trọng yếu trong cấm cung, nắm giữ binh quyền và cận kề nhà vua.

Không chỉ là võ tướng, ông còn là Phò mã của triều Tiền Lê khi được gả công chúa An Quốc, tước phong Nghĩa Tín hầu. Địa vị này cho thấy sự tín nhiệm tuyệt đối mà vua Lê dành cho ông, đồng thời tạo tiền đề để ông nắm bắt sâu sắc tình hình chính trị đương thời.

"Kiến trúc sư" của cuộc "đảo chính" không đổ máu

Công lao vĩ đại nhất của Đào Cam Mộc, theo đánh giá của PGS.TS Trần Thị Vinh, là vai trò quyết định trong cuộc chuyển giao quyền lực từ nhà Tiền Lê sang nhà Lý năm 1009.

Bối cảnh lịch sử khi đó vô cùng rối ren. Vua Lê Long Đĩnh (Lê Ngọa Triều) với sự tàn bạo, lấy việc giết người làm trò vui, đã đẩy triều chính vào suy vong và lòng dân oán thán. Khi vua Lê băng hà, triều đình đứng trước nguy cơ loạn lạc. Đào Cam Mộc, người đang nắm binh quyền trong tay, đã không chọn con đường soán ngôi hay phò tá những hoàng tử kém đức. Với tầm nhìn chính trị sắc bén, ông nhận định "thiên mệnh" và "nhân tâm" đang hướng về Thân vệ Lý Công Uẩn.

Tài liệu hội thảo đã tái hiện sống động cuộc đối thoại lịch sử giữa Đào Cam Mộc và Lý Công Uẩn. Khi Lý Công Uẩn còn do dự, chính Đào Cam Mộc đã đanh thép khẳng định: "Nay người trong nước ai cũng bảo họ Lý coi giữ giang sơn... Ông nên nhân lúc này, thuận theo lòng trời, hợp với tình người mà làm việc thay đổi". Không chỉ thuyết phục bằng lời, ông đã trực tiếp phối hợp với Sư Vạn Hạnh và chỉ huy 500 quân Tùy Long bảo vệ Lý Công Uẩn lên ngôi.

Đây là một cuộc chuyển giao quyền lực mẫu mực: nhanh gọn, dứt khoát, không tốn một mũi tên, không đổ một giọt máu. Hành động này không chỉ cứu nguy cho xã tắc mà còn thể hiện nhân cách lớn của Đào Cam Mộc: đặt lợi ích quốc gia lên trên tham vọng cá nhân.

Người đặt nền móng cho nền văn minh Đại Việt

Sau khi nhà Lý thành lập, vai trò của Đào Cam Mộc không hề suy giảm mà càng trở nên trụ cột. Sử gia Nga A.B. Polyakov đánh giá ông là nhân tố then chốt giúp vua Lý Thái Tổ ổn định chính trị, củng cố bộ máy trung ương tập quyền non trẻ.

Sự ổn định chính trị mà Đào Cam Mộc góp phần tạo dựng chính là tiền đề vững chắc để vua Lý Thái Tổ thực hiện quyết định lịch sử: Dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long vào năm 1010. Ông được phong làm "Thiên Đô tiên phong tướng quân", trực tiếp chỉ huy đoàn thuyền rồng dời đô, mở ra trang sử mới cho dân tộc.

Với những cống hiến to lớn đó, ông được vua Lý phong chức Thái úy, rồi Thái sư, tước Á vương - địa vị "dưới một người, trên vạn người". Đặc biệt, ông một lần nữa trở thành Phò mã khi vua Lý Thái Tổ gả con gái trưởng là công chúa An Quốc. Đây là trường hợp hiếm hoi trong lịch sử: một người làm phò mã của hai triều đại liên tiếp, chứng tỏ tài năng và đức độ siêu việt.

Tổng kết lại, Hội thảo đã khẳng định Đào Cam Mộc là đệ nhất khai quốc công thần của nhà Lý. Ông là hiện thân của trí tuệ, lòng trung nghĩa và tầm nhìn thời đại, xứng đáng được hậu thế tôn vinh mãi mãi.