Việt Nam trong 'tâm bão' biến đổi khí hậu: Hiểu đúng về khí metan để không 'mất trắng' ĐBSCL

Khí metan: Tuổi thọ ngắn, tác hại dài

Trong bức tranh biến đổi khí hậu toàn cầu, carbon dioxide (CO₂) thường được nhắc tới nhiều nhất như thủ phạm chính. Tuy nhiên, bên cạnh CO₂, một loại khí nhà kính khác nguy hiểm không kém là khí metan (CH₄) lại chưa được cộng đồng quan tâm đúng mức. Metan chỉ chiếm khoảng 20% tổng lượng khí nhà kính do con người tạo ra, song khả năng giữ nhiệt của nó cao gấp 28–34 lần CO₂ trong chu kỳ 100 năm và gấp tới 80 lần trong 20 năm đầu. Điều đáng quan ngại hơn là tốc độ tăng của nó vượt xa bất kỳ loại khí nhà kính chính nào khác. Do đó, giảm phát thải khí metan trở thành mục tiêu hàng đầu của nhân loại trong nỗ lực hạn chế biến đổi khí hậu.

Theo các nhà nghiên cứu, hoạt động của con người, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp, sản xuất năng lượng và xử lý chất thải, là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự gia tăng này. Lượng metan thải vào khí quyển đã tăng từ trung bình 6,1 triệu tấn mỗi năm trong những năm 2000 lên đến con số đáng kinh ngạc 41,8 triệu tấn vào năm 2020. Trung Quốc và Đông Nam Á được xác định là những khu vực có lượng khí thải tăng mạnh nhất, chủ yếu liên quan đến khai thác than, sản xuất dầu khí và các bãi rác.

Tất nhiên việc giảm thiểu khí metan, bảo vệ môi trường rồi chống biến đổi khí hậu đang là vấn để nóng hổi trên toàn cầu. Việt Nam còn bị dự đoán là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu nên chúng ta càng cần hiểu rõ về tác hại của khí metan. Chỉ khi hiểu đúng, người dân, doanh nghiệp và chính quyền địa phương mới có thể cùng hành động để giảm phát thải hiệu quả.

Muốn hạn chế biến đổi khí hậu, phải giảm thiểu khí metan

Biến đổi khí hậu (BĐKH) không phải điều gì đó quá xa xôi và không liên quan đến chúng ta. Đó là sự thay đổi thời tiết mà ai cũng nhận thấy những năm gần đây là mùa đông ít lạnh hơn, các đợt rét đậm giảm dần trong khi mùa hè nắng nóng gay gắt, thậm chí có những ngày giữa mùa đông mà nhiệt độ cao như mùa hè. Các hiện tượng thiên tai như bão lũ, lốc xoáy, sạt lở… sẽ nhiều hơn, diễn biến bất ngờ khó lường hơn, công cuộc dự báo sẽ khó hơn và theo đó, việc đối phó và giảm thiểu thiệt hại cũng sẽ nan giải hơn.

Sự gia tăng của các hiện tượng khí hậu cực đoan và thiên tai, cả về tần số và cường độ do BĐKH là mối đe dọa thường xuyên, trước mắt và lâu dài đối với tất cả các lĩnh vực, các vùng và các cộng đồng. Bão, lũ lụt, hạn hán, mưa lớn, nắng nóng, tố lốc là thiên tai xảy ra hàng năm ở nhiều vùng trong cả nước, gây thiệt hại cho sản xuất và đời sống. Những vùng/khu vực được dự báo chịu tác động lớn nhất của các hiện tượng khí hậu cực đoan là dải ven biển Trung Bộ, vùng núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ, vùng đồng bằng Bắc Bộ và đồng bằng sông Cửu Long.

Biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến mỗi người như thế nào?

BĐKH và nước biển dâng sẽ làm tăng diện tích ngập lụt, gây khó khăn cho thoát nước, tăng xói lở bờ biển và nhiễm măn nguồn nước ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và nước sinh hoạt, gây rủi ro lớn đối với các công trình xây dựng ven biển như đê biển, đường giao thông, bến cảng, các nhà máy, các đô thị và khu dân cư ven biển. BĐKH có tác động lớn đến sinh trưởng, năng suất cây trồng, thời vụ gieo trồng, làm tăng nguy cơ lây lan sâu bệnh hại cây trồng. BĐKH ảnh hưởng đến sinh sản, sinh trưởng của gia súc, gia cầm, làm tăng khả năng sinh bệnh, truyền dịch của gia súc, gia cầm. BĐKH gây nguy cơ thu hẹp diện tích đất nông nghiệp. Một phần đáng kể diện tích đất nông nghiệp ở vùng đất tháp đồng bằng ven biển, đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long bị ngập mặn do nước biển dâng, nếu không có các biện pháp ứng phó thích hợp nguy cơ sẽ là mất trắng.

Nhiệt độ tăng làm tăng tác động tiêu cực đối với sức khỏe con người, dẫn đến gia tăng một số nguy cơ đối với tuổi già, người mắc bệnh tim mạch, bệnh thần kinh. BĐKH làm tăng khả năng xảy ra một số bệnh nhiệt đới: Sốt rét, sốt xuất huyết, làm tăng tốc độ sinh trưởng và phát triển nhiều loại vi khuẩn và côn trùng, vật chủ mang bệnh, làm tăng số lượng người bị bệnh nhiễm khuẩn dễ lây lan… Ở Việt Nam trong thời gian qua, nhiều bệnh có diễn biến phức tạp và bất thường hơn (sốt xuất huyết), một số bệnh cũ quay trở lại (dịch tả), một số bệnh mới xuất hiện và gây ra những thiệt hại đáng kể.

Biến đổi khí hậu cũng làm hạn hán ngày một tăng ở một số vùng, mùa. Khó khăn này sẽ ảnh hưởng đến nông nghiệp, cung cấp nước ở nông thôn, thành thị và sản xuất điện. Chế độ mưa thay đổi có thể gây lũ lụt nghiêm trọng vào mùa mưa, và hạn hán vào mùa khô, gây khó khăn cho việc cấp nước và tăng mâu thuẫn trong sử dụng nước.

Làm gì để góp phẩn hạn chế biến đổi khí hậu?

Khí metan là “kẻ vô hình” nhưng vô cùng nguy hiểm trong biến đổi khí hậu. So với CO₂, metan ít được chú ý hơn, song nếu giảm được lượng phát thải metan thì hiệu quả làm chậm quá trình nóng lên toàn cầu sẽ rõ rệt và nhanh chóng.

Đối với Việt Nam, nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của khí metan là chìa khóa quan trọng. Khi mỗi người dân hiểu và hành động, từ thói quen nhỏ trong xử lý rác đến việc ủng hộ sản xuất nông nghiệp phát thải thấp, chúng ta sẽ cùng nhau xây dựng một xã hội xanh, thích ứng và bền vững hơn trước thách thức khí hậu toàn cầu.