Giảm nghèo bền vững ở nông thôn: Thiếu thông tin là "điểm nghẽn" có tính bao trùm

Từ chủ trương đến kết quả tích cực

Việt Nam chuyển từ xóa đói giảm nghèo thu nhập sang tiếp cận giảm nghèo đa chiều, các chiều nghèo như giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch và tiếp cận thông tin đã được Chính phủ đưa vào hệ thống đo lường và đánh giá. Những vấn đề nêu trên, đã minh chứng rõ hơn tư duy đổi mới, sáng tạo của Đảng, Nhà nước trong chuyển trạng thái từ nghèo đói thu nhập sang nghèo đa chiều mang nhiều ý nghĩa quan trọng cả về lý luận, thực tiễn, chính sách và an sinh xã hội.

Đối với Nhà nước, việc đặt con người vào vị trí trung tâm, hướng đến chất lượng sống toàn diện chứ không dừng lại là “đủ ăn”. Đồng thời, làm rõ các chiều cạnh thiếu hụt để can thiệp hiệu quả hơn để có chính sách hỗ trợ phù hợp. Hướng đến giảm nghèo bền vững, không tái nghèo, đảm bảo các chiều phúc lợi cơ bản giúp người nghèo có khả năng tự phục hồi sau cú sốc về thiên tai, dịch bệnh, mất việc và biến động thị trường.

Đối với người Dân và địa phương, giảm nghèo đa chiều giúp định danh cụ thể loại hình thiếu hụt, từ đó, việc thiết kế, ban hành chính sách hỗ trợ sẽ trúng và đúng hơn, thay vì chỉ dàn trải hỗ trợ bằng tiền mặt. Khuyến khích người dân chủ động tìm hiểu rõ lý do mình nghèo về mặt nào? Để có thể chủ động hơn trong việc học nghề, tiếp cận thông tin, chăm sóc sức khỏe, cải thiện nhà ở... Đồng thời, tăng cường trách nhiệm của địa phương, liên ngành, xóa bỏ sự mặc định “Giảm nghèo là việc riêng của ngành Lao động – Thương binh và Xã hội”, đồng thời thúc đẩy sự phối hợp của các ngành y tế, giáo dục, xây dựng, thông tin…cùng đồng hành và chung sức.

Việc chuyển sang tiếp cận giảm nghèo đa chiều không chỉ là một bước tiến về kỹ thuật đo lường, mà còn là một chuyển đổi căn bản về tư duy, mục tiêu và cách thức tổ chức thực hiện của địa phương với tinh thần “không ai bị bỏ lại phía sau” – Đã làm nên kết quả tích cực:

- Giảm mạnh tỷ lệ hộ nghèo đa chiều từ 5,02% (năm 2021) xuống còn 1,93% (năm 2024), đạt mục tiêu Quốc hội đề ra. Và dự kiến đến cuối năm 2025, tiếp tục giảm thêm 0,8 – 1% (1).

- Tỷ lệ hộ nghèo tại huyện nghèo giảm từ 44,97 % xuống 24,86 % (giảm 6,7 %/năm), vượt chỉ tiêu đặt ra..Hộ dân tộc thiểu số thoát nghèo từ 25,91 % xuống 12,55 % (giảm 4,45 %/năm) Nhiều xã đặc biệt khó khăn, bãi ngang, ven biển, hải đảo và một số huyện nghèo đã chính thức thoát khỏi tình trạng đặc đói nghèo triền miên. Dự kiến 22 huyện nghèo (≈ 30 %) đạt chỉ tiêu thoát nghèo vào cuối năm 2025 (2).

- Giảm thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản: Năm 2024, tỷ lệ hộ thiếu hụt đa chiều là 2,3 %, giảm 1,1 điểm phần trăm so với 2023. Trong 12 chỉ số đo lường thiếu hụt, mức thiếu hụt cao nhất là: Việc làm: 40,3 %, Trình độ giáo dục người lớn: 30,7 %; Dinh dưỡng: 21,4 % (3).

Nguồn lực đầu tư rõ ràng, đồng bộ
Chương trình giảm nghèo được bố trí tổng ngân sách tối thiểu 75.000 tỷ đồng cho giai đoạn 2021–2025: Trung ương: 48.000 tỷ, địa phương: 12.690 tỷ, vốn hợp pháp khác: 14.310 tỷ được hỗ trợ tập trung vào các vùng nghèo, xã đặc biệt khó khăn, hộ dân tộc thiểu số với mô hình đầu tư có trọng tâm, trọng điểm.

Thách thức cần giải quyết trong phần còn lại

Mặc dù đã có sự dịch chuyển từ xóa đói giảm nghèo thu nhập sang tiếp cận giảm nghèo đa chiều, các chiều nghèo như: giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch và tiếp cận thông tin đã được Chính phủ đưa vào hệ thống đo lường và đánh giá. Song, để đạt  mục tiêu: người dân thực hiện quyền tiếp cận các dịch vụ xã hội, phát triển kinh tế, học tập và nâng cao năng lực tự thân, tạo ra thế chủ động giúp người dân không tái nghèo và thoát nghèo bền vững, tiến tới no đủ - làm giàu thì những thách thức cần giải quyết trong phần còn lại còn rất lớn:

- Việc xác định và quản lý đối tượng nghèo vẫn còn bất cập, có thể đưa sai vào danh sách hưởng hỗ trợ. Hộ thoát nghèo chủ yếu dựa trên con số và thu nhập nhưng thiếu mô hình phát triển kinh tế bền vững, rất dễ tái nghèo. Và các chiều như y tế, giáo dục, việc làm, thu nhập, thông tin… đòi hỏi chính sách có điều kiện, hỗ trợ liên ngành cụ thể

- Thủ tục phức tạp, hướng dẫn chậm gây khó khăn cho địa phương, đặc biệt trong hỗ trợ đào tạo nghề và sản xuất. Chưa có khung chuẩn cho “người lao động thu nhập thấp”: Việc mở rộng đối tượng hỗ trợ đào tạo chưa thực hiện tốt do thiếu văn bản hướng dẫn rõ ràng.

- Giải ngân chênh lệch vốn dễ về nơi có năng lực triển khai, trong khi nhiều vùng khó khăn vẫn chậm.

- Nhu cầu cải cách chính sách: Các cơ quan đề xuất đơn giản hóa thủ tục, cải thiện phối hợp liên ngành, kiện toàn bộ máy và đổi mới phương thức truyền thông, Theo đó là cách gỡ “điểm nghẽn” - nghèo thông tin rất lúng túng cả về nhận thức, nguồn lực, cách làm trong đội ngũ cán bộ, đảng viên có tính phổ biến ở các địa phương.

 Nghèo thông tin - hiểu thế nào cho đúng?

 “Nghèo thông tin” được hiểu là tình trạng người dân, đặc biệt là nông dân, thiếu khả năng tiếp cận, hiểu và sử dụng thông tin hữu ích phục vụ sản xuất, đời sống, quyền lợi và cơ hội phát triển. Tình trạng này bao gồm:

Không có hoặc ít có phương tiện tiếp cận thông tin (TV, điện thoại thông minh, internet…).

Thiếu kỹ năng sử dụng công nghệ, đọc hiểu và phản biện thông tin. Bị “bỏ lại phía sau” trong các xu thế mới như chuyển đổi số, nông nghiệp thông minh, thị trường số, thương mại điện tử, thông tin pháp luật, chính sách công, thị trường lao động, giáo dục nghề nghiệp, vay vốn…

Trong quá trình sản xuất vẫn còn bất cập về giá cả do không phân biệt được đâu là lúa nếp sạch hay bị ô nhiễm. Vì vậy, tôi đề nghị ngành nông nghiệp nên có biện pháp phân loại… để có mức ưu đãi đối với nông dân khi thực hiện sản xuất theo quy trình này. Và nông dân rất cần thông tin chính thống về nhu cầu từng thị trường, đơn vị tiêu thụ uy tín, mùa vụ và vùng trồng để tự điều chỉnh sản xuất, tránh tình trạng "được mùa – mất giá".

Mặc dù hạ tầng viễn thông và công nghệ thông tin đã phủ khá rộng đến vùng sâu vùng xa, nhưng khoảng cách số giữa thành thị – nông thôn vẫn còn lớn. Theo Bộ Thông tin & Truyền thông, tỷ lệ hộ gia đình nông thôn có internet cáp quang mới chỉ đạt khoảng 55–60% năm 2024. Tỷ lệ nông dân sử dụng smartphone để tìm kiếm thông tin nông nghiệp hoặc thị trường còn rất thấp. Nhiều người chỉ dùng điện thoại để liên lạc, xem tin tức giải trí. Thông tin đến với nông dân thiếu chọn lọc, khó hiểu, thậm chí sai lệch, gây nhiễu loạn hoặc hoài nghi. Cán bộ cơ sở và hội viên nông dân thiếu kỹ năng truyền đạt thông tin mới, không cập nhật xu hướng công nghệ, thị trường, luật pháp - Điều này khiến nhiều nông dân không biết đến các chương trình hỗ trợ, không nắm bắt được tín hiệu thị trường, bỏ lỡ cơ hội tiếp cận đào tạo nghề, vay vốn ưu đãi, xuất khẩu lao động, sản xuất hữu cơ, tuần hoàn…

Do vậy, giảm nghèo thông tin trong giảm nghèo đa chiều ở nông thôn hiện nay là quá trình giúp người dân không chỉ tiếp cận mà còn hiểu – tin – sử dụng được thông tin có giá trị để cải thiện cuộc sống và nâng cao quyền chủ động trong phát triển kinh tế, xã hội và chủ động nâng cao năng lực tự thân trong giảm nghèo bền vững tiến tới no đủ - làm giàu.

(1) Nguồn: HanoiTime.Vn

(2) Nguồn: dangcongsan.Vn+5mae. Vn+1

(3) Nguồn: thuvienphapluat.VN+1