Hà Nội và “cơn đau đầu” từ rác thải bừa bãi: Nguy cơ ô nhiễm và phát thải khí mê-tan

Rác thải bủa vây phố phường

Hàng ngày, những người thường xuyên đi trên tuyến đường Nguyễn Xiển - Khuất Duy Tiến thường nhìn thấy nhiều túi nilon, hộp xốp, chai nhựa bị bỏ lại bên lề đường. Có những đoạn rác chất thành đống nhỏ, để lâu ngày bốc mùi hôi nồng nặc, đặc biệt sau những cơn mưa hè oi bức. Cảnh tượng này không chỉ gây khó chịu mà còn phản ánh tình trạng thiếu ý thức trong xử lý rác thải của một bộ phận người dân đô thị.

Tại hồ Linh Đàm – lá phổi xanh lớn ở phía Nam Thủ đô, rác nổi lềnh bềnh trên mặt nước đã trở thành hình ảnh quá quen thuộc. Những chiếc túi nilon, hộp nhựa đựng đồ ăn nhanh, thậm chí cả xác động vật, bị vứt trôi nổi, khiến không ít người dân xung quanh hồ bức xúc.

Chị Nguyễn Thu Hằng (trú tại phường Hoàng Liệt, Hà Nội) chia sẻ: “Chiều nào đi dạo quanh hồ, tôi cũng thấy rác nổi lên, trông rất nhếch nhác. Mùi khó chịu ảnh hưởng đến sinh hoạt và sức khỏe của người dân quanh đây. Chúng tôi nhiều lần phản ánh, thậm chí chủ động vớt đi nhưng rồi sau đó rác mới lại xuất hiện”.

Nguy cơ tiềm ẩn từ khí mê-tan

Khi rác hữu cơ – như thức ăn thừa, lá cây, rau củ – bị bỏ bừa bãi và phân hủy trong điều kiện thiếu oxy, quá trình yếm khí sẽ sinh ra khí mê-tan. Đây là loại khí không màu, không mùi nhưng cực kỳ nguy hiểm với khí hậu. Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), mê-tan có khả năng khiến Trái đất nóng lên mạnh gấp 28 lần so với CO₂. trong vòng 100 năm Nếu tính trong 20 năm thì sức nóng mà mê-tan giữ lại trong khí quyển thậm chí mạnh gấp 84 lần CO₂.

Nói cách khác, chỉ cần một lượng nhỏ khí mê-tan cũng đủ để tạo ra hiệu ứng nhà kính. Và điều đáng lo ngại là rác thải sinh hoạt đang là một trong những nguồn phát thải mê-tan lớn nhất tại các đô thị, trong đó có Hà Nội. Ngoài việc gây nóng lên toàn cầu, khí mê-tan còn kéo theo nhiều hệ lụy khác. Khi thoát ra ngoài không khí, mê-tan dễ kết hợp với các chất ô nhiễm khác, tạo thành tầng ozone mặt đất. Tầng ozone này không phải là “tấm lá chắn” bảo vệ Trái đất, mà ngược lại, là khí độc hại gây ảnh hưởng đến hô hấp, làm tăng nguy cơ mắc bệnh hen suyễn, viêm phổi, tim mạch.

Bằng chứng là người dân sống gần các điểm tập kết rác hoặc bãi rác lớn thường xuyên phản ánh tình trạng khó thở, mệt mỏi, trẻ nhỏ dễ bị viêm đường hô hấp. Đây chính là hệ quả trực tiếp của việc rác thải phát tán khí độc hại ra môi trường. Một chuyên gia của Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhận định: “Nhiều người thường nghĩ rác chỉ gây bẩn, gây mùi. Nhưng thực tế, rác thải hữu cơ phân hủy ngoài môi trường chính là nguồn phát thải mê-tan. Đây là nguyên nhân khiến Việt Nam gặp nhiều thách thức trong nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính.”

Quản lý còn bất cập

Hà Nội hiện phát sinh khoảng 7 nghìn tấn rác sinh hoạt mỗi ngày. Tuy nhiên, theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, hệ thống xử lý rác hiện nay chủ yếu vẫn dựa vào chôn lấp, trong khi tỉ lệ tái chế và xử lý bằng công nghệ đốt, phát điện còn thấp. Thực tế này đồng nghĩa với việc mỗi ngày, hàng nghìn tấn rác chôn lấp tiếp tục phân hủy, phát sinh khí mê-tan. Không ít khu vực ven bãi rác Nam Sơn đã ghi nhận tình trạng mùi hôi nồng nặc, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân.

Bà Bùi Huyền Mai - Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc TP. Hà Nội cho biết, những năm gần đây, Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng đã và đang đối mặt với nhiều sức ép từ biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường. Tốc độ đô thị hóa nhanh, dân số đông, nhu cầu sản xuất, sinh hoạt lớn đã tạo ra những thách thức ngày càng gia tăng về rác thải, khói bụi, tiếng ồn.

Để giảm thiểu phát thải khí mê-tan từ rác thải, nhiều nước trên thế giới đã áp dụng mô hình phân loại rác tại nguồn, tái chế, và đốt rác phát điện. Hà Nội cũng đang hướng tới các công nghệ này, song tốc độ triển khai còn chậm. Ngoài ra, việc tăng cường thùng rác công cộng, đầu tư công nghệ xử lý hiện đại, khuyến khích người dân hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần… cũng được coi là những bước đi thiết thực.

Chuyện không nhỏ từ rác thải

Rác thải bừa bãi tưởng chừng chỉ là chuyện nhỏ trong đời sống hàng ngày, nhưng ẩn chứa đằng sau là nguy cơ phát thải khí mê-tan, loại khí nhà kính cực kỳ nguy hiểm. Hà Nội, với tốc độ đô thị hóa nhanh chóng và lượng dân số đông đúc, đang phải đối diện với sức ép môi trường ngày càng lớn.

Để phong trào bảo vệ môi trường thực sự đi vào chiều sâu, bà Bùi Huyền Mai nhấn mạnh cần bắt đầu từ những hành động cụ thể và gần gũi trong đời sống hằng ngày. Cụ thể, bao gồm bỏ rác đúng nơi quy định, phân loại rác tại nguồn; hạn chế sử dụng túi nilon, thay thế bằng vật liệu thân thiện với môi trường. Tổng vệ sinh, làm sạch môi trường quanh nhà, khu phố, trồng thêm cây xanh, chăm sóc mảng xanh tại gia đình, trường học, cơ quan, khu dân cư.

Mới đây, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với UBND thành phố Hà Nội tổ chức Lễ phát động Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường vì một Việt Nam sáng - xanh - sạch - đẹp. Phát biểu tại sự kiện, Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng khẳng định: "Hà Nội đã nhiều lần thể hiện vai trò tiên phong trong công tác vệ sinh môi trường, với các đợt ra quân quy mô lớn, quyết tâm cao". Quyền Bộ trưởng cũng nhấn mạnh: "Bảo vệ môi trường chính là bảo vệ sức khỏe và cuộc sống của chính chúng ta và các thế hệ mai sau”.